“พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์” พระราชนัดดาในรัชกาลที่ 5 แรกประสูติทรงมีพระยศชั้นใด?

ผู้เขียน	สุทธาสินี จิตรกรรมไทย เจียจันทร์พงษ์
เผยแพร่	วันอาทิตย์ที่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ.2567

หากเรียกตามศัพท์ยุคนี้ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ พระราชนัดดา ร.5 ทรงเป็น “ลูกครึ่ง” ด้วยประสูติแต่พระบิดาชาวสยาม ที่เป็นเจ้านายชั้น “เจ้าฟ้า” และพระมารดาที่เป็นชาวรัสเซีย พระองค์จึงทรงเป็นลูกครึ่งพระองค์แรกแห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ แล้วแรกประสูติทรงมีพระยศชั้นใด ในเมื่อเป็นเรื่องใหม่ที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อน

สะใภ้แหม่ม หม่อมคัทริน ณ พิษณุโลก สมเด็จเจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ พระราชนัดดา ร. 5 — สมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กับหม่อมคัทริน และพระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ (ภาพจากจุฬาลงกรณราชสันตติวงศ์-พระบรมราชวงศ์แห่งประเทศไทย)

พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ พระราชนัดดา ร.5 แรกประสูติทรงมีพระยศชั้นใด?

พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ (พ.ศ. 2451-2506) ทรงเป็นพระโอรสใน สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ประสูติแต่ หม่อมคัทริน พระชายาชาวรัสเซีย ซึ่งสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ทรงพบรักเมื่อครั้งที่ทรงเสด็จไปศึกษาต่อด้านการทหารที่รัสเซีย

หลังจากทรงสมรสเป็นการส่วนพระองค์แล้ว ก็ทรงพาหม่อมคัทรินกลับสยาม ทำให้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงพระพิโรธอย่างยิ่ง ด้วยสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ทรงเป็นรัชทายาทลำดับที่ 2 ในการสืบราชสันตติวงศ์

ครั้งหนึ่ง รัชกาลที่ 5 ตรัสถามสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ซึ่งเป็นพระราชโอรสว่า “ถ้ามีลูกออกมาแล้ว จะให้มันเป็นอะไร” ซึ่งสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ทรงตอบไปว่า “ไม่ต้องเป็นอะไรเลย ให้มันเป็นมิสเตอร์ก็ได้”

เมื่อหม่อมคัทรินให้กำเนิดโอรสใน พ.ศ. 2451 ณ วังปารุสกวัน รัชกาลที่ 5 ก็มิได้ทรงยกฐานะ “พระราชนัดดา” ในพระองค์ ขึ้นเป็นเจ้า เห็นได้จากพระราชหัตถเลขาที่ทรงมีถึงสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ตอนหนึ่งว่า

“ถ้าให้เปนเจ้า จะมีท่าทางเสียเกียรติมากกว่าที่จะไม่ยอมให้เปนเจ้า ลูกเต้าอื่นๆ ก็ยังมีอยู่มาก ถ้ายอมลงครั้งนี้ จะเปนตัวอย่างต่อไป จะพากันกำเริบไปมีลูกกับใครๆ ในทิศานุทิศใดๆ ก็จะต้องยอมรับว่า เปนเจ้าไปหมด ซึ่งผิดจากประเพณีเมืองเขา เขาจะเหนเลวทรามเพียงใรเมื่อไปคบหาผู้หญิงฝรั่ง ก็ต้องให้เปนไปตามธรรมเนียมฝรั่ง ซึ่งลูกเช่นนี้ไม่มีแห่งใดนับว่า เปนเจ้า จะว่าไม่มีความเมตตาปราณีก็ขอให้คิดดู ถ้าเจ้าฝรั่งฝ่าฝืนมีเมียในที่เจ้าแผ่นดินไม่อนุญาตเปนประการใด ก็มีตัวอย่างอยู่ในประกาศนั้นๆ เปนอันมาก จึงขอบอกเปนคำขาดว่าไม่ยอมให้เปนเจ้า”

ดังนั้น ตลอดรัชกาลที่ 5 “พงษ์จักร” (นามพระราชทานจากสมเด็จฯ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง) พระโอรสในสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ประสูติแต่หม่อมคัทริน จึงไม่มีพระยศ “พระองค์เจ้า” หรือ “หม่อมเจ้า” อย่างเป็นทางการ แม้รัชกาลที่ 5 และสมเด็จฯ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง จะทรงคลายความพิโรธลง และทรงมีพระเมตตาต่อพระราชนัดดาและหม่อมคัทรินแล้วก็ตาม

พระองค์จุล พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ พระราชนัดดา ร. 5 — พระองค์จุล ในชุดนักเรียนนายร้อยประถม

“พระองค์จุล” ทรงคิดอย่างไร?

เรื่องพระยศนี้ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ พระราชนัดดา ร.5 ก็เคยทรงตั้งคำถามไว้เช่นกัน ปรากฏหลักฐานเป็นถ้อยความตอนหนึ่งว่า (จัดย่อหน้าใหม่โดยผู้เขียนบทความ)

“ข้าพเจ้าเคยตั้งปัญหาถามตัวเองว่า เมื่อเกิดมานั้นข้าพเจ้าเป็นเจ้าหรือเปล่า ทั้งนี้เพราะพ่อก็ทรงดื้อไม่ขอพระราชทานโทษทูลหม่อมปู่ ท่านก็เลยทรงทำเฉยๆ เสีย มิได้ทรงพระราชทานนามแก่ข้าพเจ้าและมิได้ประกาศตั้งยศแต่อย่างใด

ข้าพเจ้าซึ่งเคยคิดว่าข้าพเจ้าเกิดมาเป็นคนสามัญ ซึ่งก็ออกจะเก๋ดี แต่มาบัดนี้เมื่อตรึกตรองดูแล้ว กลับเห็นว่าเป็นเช่นนั้นไม่ได้ ธรรมเนียมไทยเราบ่งชัดว่า เด็กเกิดมาเป็นลูกเจ้าฟ้าหรือพระองค์เจ้า ถ้าปู่เป็นพระเจ้าแผ่นดินแล้ว เด็กนั้นต้องเกิดเป็นเจ้าชั้นหม่อมเจ้าไม่ว่าผู้ใดเป็นแม่

จริงอยู่ทูลหม่อมปู่มิได้ตั้งข้าพเจ้าเป็นพระองค์เจ้าอย่างเจ้าพี่จุมภฏฯ แต่ท่านก็มิได้ประกาศถอนมิให้เป็นเจ้า ฉะนั้นข้าพเจ้าน่าจะต้องเกิดมาเป็นหม่อมเจ้าอย่างแน่นอนโดยอนุโลม”

รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ข้อสงสัยดังกล่าวก็สิ้นไป เมื่อพระองค์พระราชทานพระนามและสถาปนาพระโอรสในสมเด็จฯ เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ ขึ้นเป็น พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่