เหตุใดในรัชกาลที่ 1, รัชกาลที่ 5 และรัชกาลที่ 6 จึงมี “พระราชพิธีบรมราชาภิเษก” 2 ครั้ง

พระราชพิธีบรมราชาภิเษก
จิตรกรรมฝาผนัง พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ภายในพระอุโบสถวัดอัมพวันเจติยาราม จังหวัดสมุทรสงคราม (ภาพจาก พระราชพิธีบรมราชาภิเษก, กระทรวงวัฒนธรรม)

พระราชพิธีบรมราชาภิเษก เป็นโบราณราชประเพณีที่ต้องทำเพื่อความเป็นพระมหากษัตริย์อย่างสมบูรณ์ ดังความใน “จดหมายเหตุพระราชพิธีบรมราชาภิเษก สมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว” ว่า

“…พระมหากระษัตริย์ซึ่งเสด็จผ่านพิภพ ต้องทำพระราชพิธีบรมราชาภิเษกก่อน จึงจะเปนพระราชาธิบดีโดยสมบูรณ์ ถ้ายังมิได้ทำพระราชพิธีบรมราชาภิเษกอยู่ตราบใด ถึงจะได้ทรงรับรัชทายาท เมื่อเสด็จเข้าไปประทับอยู่ในพระราชวังหลวง ก็เสด็จอยู่เพียง ณ ที่พักแห่งหนึ่ง พระนามที่ขานก็คงใช้พระนามเดิม เปนแต่เพิ่มคำว่า ‘ซึ่งทรงสำเร็จราชการแผ่นดิน’ เข้าข้างท้ายพระนาม แลคำรับสั่งก็ยังไม่ใช้พระราชโองการ 

จนกว่าจะได้สรงมุรธาภิเษก ทรงรับพระสุพรรณบัฏ จารึกพระบรมราชนามาภิธัยกับทั้งเครื่องราชกกุธภัณฑ์จากพระมหาราชครูพราหมณ์ผู้ทำพิธีราชาภิเษกแล้ว…”

รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช, พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการประกอบ “พระราชพิธีบรมราชาภิเษก” ในแต่ละรัชกาลถึง 2 ครั้ง

รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ขึ้นเป็นราชธานี โปรดให้มีการจัดการพระราชพิธีปราบดาภิเษก เมื่อ พ.ศ. 2325 ขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์พระองค์แรกในราชวงศ์จักรี ซึ่งพระราชพิธีปราบดาภิเษกกระทำเพียงสังเขป มิได้ถูกต้องตามตำราบรมราชาภิเษก

ต่อมา พ.ศ. 2326 โปรดให้ประชุมข้าราชการผู้รู้แบบแผนราชประเพณีครั้งกรุงศรีอยุธยา มีเจ้าพระยาเพ็ชรพิชัยเป็นประธาน ช่วยกันค้นคัมภีร์และแบบแผนเพื่อทำตำราบรมราชาภิเษกขึ้นสำหรับพระนคร

การนี้ พระองค์โปรดให้สร้างเครื่องราชูปโภคต่างๆ สำหรับการบรมราชาภิเษก หลังจากก่อสร้างพระนครและพระบรมมหาราชวังเสร็จสิ้นโดยใช้เวลา 3 ปี การประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษกแบบเต็มตำราในรัชกาลแรกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ จึงเริ่มขึ้นใน พ.ศ. 2328 พร้อมกับมีการสมโภชพระนครในปีเดียวกัน

รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อทรงครองราชย์สมบัติสืบต่อจากสมเด็จพระบรมชนกนาถ ขณะมีพระชนมายุ 15 พรรษา โปรดให้มีการจัดการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เมื่อ พ.ศ. 2411 การบริหารงานขณะนั้นมีสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน

พ.ศ. 2416 เมื่อทรงเจริญพระชนมายุ 20 พรรษา ทรงบรรลุนิติภาวะ โปรดให้มีการจัดการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกอีกเป็นครั้งที่ 2

รัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดให้มีพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเฉลิมพระราชมณเฑียร ในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2453 แต่เนื่องจากยังอยู่ในช่วงไว้ทุกข์งานพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงโปรดให้งดการเสด็จพระราชดำเนินเลียบพระนครและการรื่นเริง

เดือนธันวาคม พ.ศ. 2454 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกอบการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก สมโภชเป็นครั้งที่ 2 เพื่อเป็นการเฉลิมฉลอง และให้นานาประเทศที่มีสัมพันธ์ทางพระราชไมตรีมาร่วมงานในพระราชพิธี

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


อ้างอิง :

ดร. นนทพร อยู่มั่งมี. “พระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมัยกรุงรัตนโกสินทร์” ใน, ศิลปวัฒนธรรม ฉบับเดือนธันวาคม 2559

หนังสือประมวลความรู้พระราชพิธีบรมราชาภิเษก, กระทรวงวัฒนธรรมจัดพิมพ์ เนื่องในมหามงคลการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พ.ศ. 2562


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 4 กรกฎาคม 2567