| ผู้เขียน | กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม |
|---|---|
| เผยแพร่ |
เมื่อกล่าวถึง “การเลิกทาส” ในสังคมไทย ความรับรู้ต่อเรื่องนี้มักผูกติดไว้กับ “พระปิยมหาราช” หรือพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 เป็นบริบทการรับรู้ที่สยามกำลังเดินทางสู่ความเจริญก้าวหน้า พระองค์ทรงมีพระราชกรณียกิจปลดเปลื้องความทุกข์ยากของเหล่าทาสให้กลายเป็นไท แสดงให้เห็นถึงพระมหากรุณาธิคุณที่มีต่อพสกนิกรชาวไทย และพระราชประสงค์ที่จะให้บ้านเมืองเกิดความเจริญทัดเทียมนานาอารยประเทศ
เรื่องพระราชกรณีกิจเลิกทาสของรัชกาลที่ 5 ถูกผลิตซ้ำมานานนับศตวรรษ ตั้งแต่การเลิกทาสใน พ.ศ. 2448 เป็นต้นมา กระทั่งตกผลึกเป็นภาพจำสถิตอยู่ในความรับรู้ทั่วไป และเป็น “วาทกรรมทาสไทยกระแสหลัก” ที่ทรงอำนาจจนมิอาจหักล้างได้ แม้บางช่วงเวลาจะมีผู้สร้างชุดคำอธิบายใหม่ ๆ ขึ้นมาท้าทายก็ตาม
หนังสือ “ทาสไท[ย] อำนาจ ความกรุณา และปิยมหาราชในภาพจำ” ผลงานของ ดร. ญาณินี ไพมยวัฒน์ คืองานศึกษาความเปลี่ยนแปลงการรับรู้เรื่องทาสในสังคมไทย เริ่มตั้งแต่การออก “พระราชบัญญัติทาษ รัตนโกสินทรศก 124” (พ.ศ. 2488) จนถึงปัจจุบัน เป็นแนวทางการศึกษาเรื่องการเลิกทาสที่ต่างไปจากที่ได้เคยกระทำกันมา ซึ่งส่วนใหญ่เป็นการศึกษาประวัติศาสตร์ทาสในมิติทางสังคม การเมือง และเศรษฐกิจ
ดร. ญาณินี เน้นไปที่การสร้างความรับรู้เรื่องทาสในสังคมไทย ผ่านปฏิบัติการทางวาทกรรมอันวางอยู่บนคำพูดและข้อเขียนที่สร้างความหมายให้แก่สิ่งต่าง ๆ ในสังคม กระทั่งตกผลึกมาเป็นความจริงในความรับรู้ของคนทั่วไป เช่น การศึกษาการสร้างความหมายการเลิกทาสของรัชกาลที่ 5 ในงานขบวนแห่วันพระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก พ.ศ. 2451 รัชกาลที่ 6 เมื่อครั้งยังเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร
เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธฯ ทรงเห็นว่าไม่มีพระราชกรณียกิจใดยิ่งใหญ่ไปกว่าการเลิกทาส พระองค์จึงจัดแสดงในขบวนแห่พิเศษครั้งนั้น ความน่าสนใจคือ พระราชพิธีรัชมังคลาภิเษกมุ่งแสดงถึงผลงานอันเป็นความสมัยใหม่ที่รัชกาลที่ 5 ทรงสร้างขึ้นมา และจัดแสดงในกระบวนแห่ โดยเรียงลำดับกันทั้งหมด 68 กระบวนจากกระทรวงต่าง ๆ
ประวัติศาสตร์ไทยมักเห็นแต่ด้านที่โดดเด่นของความรับรู้เรื่องทาสและอยู่ในวาทกรรมของชนชั้นปกครอง การเลิกทาสเป็นเครื่องหมายถึงความกรุณาหรือกระทั่งอัจฉริยภาพในการจัดการกับทาส หากมีปัญหาขึ้นมา แม้กระทั่งเข้าสู่ยุคสมัยใหม่หรือเปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบอบประชาธิปไตยที่มีพระมหากษัตริย์อยู่ใต้รัฐธรรมนูญ เรื่องการเลิกทาสก็ยังถูกนำมาใช้โฆษณาถึงอุดมการณ์ชาตินิยมและความเป็นไทยได้ รวมถึงใช้ตอบโต้ลัทธิคอมมูนิสต์และความคิดฝ่ายซ้ายในสังคมไทย
แต่ความจริงเรื่อง การเลิกทาส นั้นมีหลากหลายมิติและปริมณฑลทางสังคม ทำให้การตีความและการอ่านมีความแตกต่างกันไปได้ โดยข้อมูลเหล่านี้ถูกรวมรวมไว้ใน “ทาสไท[ย] อำนาจ ความกรุณา และปิยมหาราชในภาพจำ” แล้ว
ดร. ญาณินี ยังร่วมบอกเล่าถึงส่วนหนึ่งของการเปลี่ยนแปลงการรับรู้เรื่องทาสในสังคมไทยผ่านวาทกรรมและการสร้างความหมายรูปแบบต่าง ๆ และชี้ให้เห็นว่า สิ่งเหล่านี้ถูกนำเสนออย่างไรบ้าง?
ติดตามได้ในวิดีโอนี้ :
อ่านเพิ่มเติม :
- 22 กรกฎาคม 2417 รัชกาลที่ 5 ทรงประกาศพระราชดำริให้ “เลิกทาส” อย่างค่อยเป็นค่อยไป
- เผยแนวพระราชดำริในรัชกาลที่ 4 และการโต้ตอบ “แหม่มแอนนา” เรื่อง “ทาส-เสรีภาพ”
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 14 กรกฎาคม 2566
