| ผู้เขียน | ปดิวลดา บวรศักดิ์ |
|---|---|
| เผยแพร่ |
ลั่นทม ดอกไม้ที่ชื่อไม่ได้มีที่มาจากภาษาเขมรอย่างที่เข้าใจกัน
ลั่นทม ดอกไม้ที่ปัจจุบันเราเรียกกันว่าลีลาวดี เนื่องด้วยความหมายของลั่นทม คนไทยมองว่าเป็นไปในแง่ลบ เพราะคำว่าลั่นทมอาจเชื่อมโยงกับคำว่าทุกข์ระทม ขณะเดียวกัน ชาวยุโรปที่เข้ามาในไทยก็มักจะปลูกต้นไม้นี้ไว้ที่หลุมศพเพื่อให้เป็นที่หมายตา คนไทยเห็นเช่นนั้นก็มองว่าเป็นต้นไม้ไม่มงคล จึงทำให้ต่อมาเรียกกันว่าลีลาวดี
อย่างไรก็ตาม มีหลายข้อมูลให้การสันนิษฐานว่า ลั่นทม ดอกไม้นี้ ชื่อน่าจะมาจากภาษาเขมร บ้างว่ามาจากคำว่า “ผกาธม” หรือไม่ก็มาจากคำว่า “สราญธม” หรือ “สรันธม” ที่หมายถึงความรักอันยิ่งใหญ่ แต่ทั้งหมดนี้ ดร. องค์ บรรจุน คณะวัฒนธรรมสิ่งแวดล้อมและการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ กลับบอกว่าไม่ใช่
ดอกลั่นทมหรือลีลาวดี ภาษาอังกฤษคือ Plumieria เป็นดอกไม้ที่มีต้นกำเนิดอยู่แถบอเมริกากลาง อเมริกาใต้ รวมถึงในฟิลิปปินส์และอินเดีย
เชื่อว่าเข้ามาในไทยในช่วงกรุงศรีอยุธยา ประมาณรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จากการเข้ามาค้าขายของชาติยุโรป ก่อนจะได้รับความนิยมอย่างมากในชนชั้นสูงของไทย โดยเฉพาะในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่ปรากฏการปลูกดอกลั่นทมไว้ทั้งที่วังและวัดหลวง
กลับมาที่ที่มาของชื่อดอกไม้ “ลั่นทม” ที่มีหลายข้อมูลว่ามาจากภาษาเขมร ไม่ว่าจะเป็นผกาธมหรือสราญธม (สรันธม) เรื่องนี้ ดร. องค์ได้ตั้งข้อสังเกตในหลายจุด และเชื่อว่าการให้ที่มาว่าชื่อลั่นทมมาจากภาษาเขมรเป็นความพยายามเชื่อมโยงกับภาษาเขมร และเป็นคำตอบแบบแก้ขัด
เขาวิเคราะห์ไว้ในบทความ “จำปามอญ จำปาขอม จำปาลาว กับลั่นทมสยามและลีลาวดี” ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรมว่า…
“ความพยายามสร้างศัพท์สันนิษฐานเกิดขึ้นหลายแนวคิด บ้างว่า ‘ลั่นทม’ มาจาก ‘ผกาธม’ หมายถึงดอกไม้ใหญ่ หรือ ดอกไม้แห่งนครธม อย่างที่พบคำอธิบายลักษณะนี้ได้ทั่วไปในอินเตอร์เน็ต นั่นคือ ‘ลั่นทม เป็นไม้ที่นำมาจากเขมร…เล่ากันว่า ไม้นี้นำเข้ามาปลูกในไทย เมื่อคราวไปตีนครธมได้ชัยชนะ แล้วเรียกชื่อเป็นที่ระลึกว่า ‘ลั่นธม’ เพราะ ‘ลั่น’ แปลว่า ตี เช่น ลั่นฆ้อง ลั่นกลอง ‘ธม’ หมายถึง ‘นครธม’
ภายหลัง ‘ลั่นธม’ เพี้ยนเป็น ‘ลั่นทม’…’ เป็นการอธิบายความว่า ไทยได้พันธุ์ไม้ชนิดนี้มาภายหลังพระเจ้าสามพระยา หรือสมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 1 แห่งกรุงศรีอยุธยา ทรงยกทัพพิชิตนครธมเมื่อ พ.ศ. 1974
บ้างว่ามีที่มาจาก ‘สรันธม’ ที่ว่า ‘แผลงมาจากภาษาเขมรโบราณว่า ‘สรันธม’ แปลว่า ดอกไม้แห่งความรักที่มั่นคง…’ หรือ …‘ลั่น’ แปลว่าแตกหัก หรือละทิ้ง ‘ลั่นทม’ จึงหมายถึงการละแล้วซึ่งความโศกเศร้า ทุกข์ระทม…’
บ้างว่ามาจาก ‘ผกาธม’ ซึ่งเป็นภาษาเขมร แปลว่าดอกไม้ใหญ่ ดังจะเห็นว่า คำอธิบายเหล่านี้สะท้อนถึงความไม่ชอบมาพากล เป็นการโยนบาปให้กับ ‘ลั่นทม’ ที่ก่อนหน้าไม่นานคนไทยยังมองว่าเป็นชื่อพันธุ์ไม้อัปมงคล เนื่องจากพ้องกับคำว่า ระทม ซึ่งแปลว่า เศร้าโศก ทุกข์ใจ แต่ไหนแต่ไรมา เราจึงเห็นว่าจะมีก็แต่ในวัดและวังเท่านั้นที่ปลูกต้นลั่นทมให้เห็น ไม่สมควรที่จะปลูกในเขตบ้าน
ขณะเดียวกันก็สร้างความเป็นอื่นและตอกย้ำเพื่อนบ้านที่สมอ้างว่าเป็นเจ้าของลั่นทม ก่อนที่ไทยจะได้มาครอบครองพร้อมชัยชนะ ทั้งนี้ก็เป็นการมุ่งอธิบายแก้ต่างให้พันธุ์ไม้ที่โชคร้ายเพราะมีชื่อเป็นอัปมงคล เพื่อให้สอดรับกับตลาดค้าต้นไม้ในช่วงเวลาที่ผู้คนหันมานิยมเพาะเลี้ยงลั่นทมกันอย่างแพร่หลายเป็นล่ำเป็นสัน
ทั้งสองสามชื่อที่กล่าวมาข้างต้น ค่อนข้างชัดเจนว่าเป็นการลากเข้าศัพท์ภาษาเขมรทั้งสิ้น แบบต่างคนต่างทำแก้ขัดระหว่างที่ยังไม่มีใครศึกษาจริงจังในทางวิชาการ ข้อควรระมัดระวังก็คือ คำอธิบายเหล่านั้นผูกเข้ากับประวัติศาสตร์สงครามในอดีตระหว่างไทยและกัมพูชา ไม่ต่างอะไรกับกุหลาบมอญหรือกุหลาบเมาะลำเลิง ที่หากเข้าไปค้นหาที่มาในอินเตอร์เน็ตก็จะพบคำตอบที่ไม่ต่างกัน
นั่นคือ ‘ที่มันมีชื่อว่ากุหลาบมอญ ก็เพราะมันเป็นกุหลาบพันธุ์พื้นเมืองของหงสาวดี ที่สมเด็จพระนเรศวรทรงนำกลับมาปลูกในประเทศไทยหลังจากเสร็จศึกสงครามนั่นเอง…’ แต่ใครอย่าไปเที่ยวหากุหลาบทั้ง 2 ชนิดนั้นในเมืองหงสาวดีเลย ไม่มีให้เห็นง่ายๆ อย่างแน่นอน…”
อ่านเพิ่มเติม :
- ตำนาน “ดอกนาร์ซิสซัส” ดอกไม้ของชายผู้หลงตัวเอง
- “พลุ” หรือ “ดอกไม้ไฟ” คนไทยเริ่มจุดตั้งแต่เมื่อไหร่?
- ที่มา “ดอกไม้จันทน์” ทำไม “ไม้จันทน์” มักอยู่ในงานผี พิธีศพ?
อ้างอิง :
องค์ บรรจุน. “จำปามอญ จำปาขอม จำปาลาว กับลั่นทมสยามและลีลาวดี”. ศิลปวัฒนธรรม ฉบับมกราคม 2560.
https://medplant.mahidol.ac.th/publish/newsletter/arc/254-13.pdf
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 24 เมษายน 2568
