“108 พระนาม พระพิฆเนศ” ในบทบูชา แต่ละชื่อหมายถึงอะไร?

พระพิฆเนศ 108 พระนาม พระพิฆเนศ
พระพิฆเนศ (ภาพจาก : The MET Museum)

เมื่อมีโอกาสไปบูชา “พระพิฆเนศ” คนมักเตรียมเครื่องไหว้ไปมากมาย แต่สิ่งหนึ่งที่มักทำขณะบูชาคือการท่อง 108 พระนาม พระพิฆเนศ เพื่อสรรเสริญและให้เกียรติพระองค์ ซึ่งแต่ละนามล้วนสะท้อนให้เห็นถึงความเชื่อที่มีต่อพระองค์ แบ่งออกเป็นหลายกลุ่มใหญ่ ๆ มีอะไรบ้าง หมายความว่าอะไร หาคำตอบได้ในบทความนี้…

พระพิฆเนศ พระศิวะ พระแม่ปารวตี (เรียงจากซ้ายไปขวา) (ภาพจาก : wikicommon)

108 พระนาม พระพิฆเนศ

1. กลุ่มพระนามตามสถานภาพสายตระกูล 

กลุ่มนี้มี 7 พระนาม แสดงให้เห็นถึงสถานภาพว่าพระองค์เป็นโอรสพระศิวะ โอรสพระแม่ปารวตี และครอบครัวของพระองค์ 

พระโคริปุปุตฺร หมายถึง มหาเทพโอรสแห่งพระแม่ปารวตี-โคริ

พระศรวริปริยาย หมายถึง มหาเทพโอรสแห่งพระศักติอุมา

พระศรวฒฺนยาย หมายถึง มหาเทพโอรสแห่งพระศิวะเทพ

พระศิวาย หมายถึง มหาเทพผู้เปรียบเสมือนองค์พระศิวะเทพ

พระคณปาย หมายถึง มหาเทพของบริวารแห่งพระศิวะเทพ

พระสฺกนฺทานุชา หมายถึง มหาเทพผู้เป็นเชษฐาแห่งพระขันทกุมาร

พระไทฺวมาตุร หมายถึง มหาเทพผู้มีมารดา 2 พระองค์

2. กลุ่มพระนามตามลักษณะพระวรกาย

มี 13 พระนาม แสดงให้เห็นลักษณะพระวรกายของพระพิฆเนศ

พระพิฆเนศ (ภาพจาก : wikicommon)

พระเอกทนฺต หมายถึง มหาเทพผู้มีงาข้างเดียว

พระจตุรพาหเว หมายถึง มหาเทพผู้มี 4 กร

พระทฺวิชปริยาย หมายถึง มหาเทพผู้เป็นที่รักของทวิชาติ

พระคชานนาย หมายถึง มหาเทพผู้มีเศียรเป็นช้าง

พระโสมสูรฺยาคฺนิ หมายถึง มหาเทพผู้มีเนตรเป็นพระอาทิตย์ พระจันทร์ และพระเพลิง

พระวกฺรตุนฺทา หมายถึง มหาเทพผู้มีพระพักตร์เป็นเส้นโค้งงดงาม

พระสธุตนฺทา หมายถึง มหาเทพผู้มีพระโอษฐ์อันกว้างไกล

พระศฺรุปกรณา หมายถึง มหาเทพผู้มีใบหูอันใหญ่โต

พระสฺตุลกนฺตา หมายถึง มหาเทพผู้มีพระศอเป็นช้าง

พระสริกฺนตา หมายถึง มหาเทพผู้มีพระศออันสวยงาม

พระอมฺโยตปลกร หมายถึง มหาเทพผู้มีพระกรเหมือนดอกบัว

พระลมฺโพทร หมายถึง มหาเทพผู้มีพุงใหญ่โต

พระศุร หมายถึง มหาเทพผู้มีความงดงามทั้งด้านนอกด้านใน

3. กลุ่มพระนามตามคุณลักษณะ

แบ่งได้ 3 ประการ ได้แก่ คุณลักษณะความเป็นเลิศที่เป็นรูปธรรม, นามธรรม, บทบาทและหน้าที่

คุณลักษณะความเป็นเลิศที่เป็นรูปธรรม มี 7 พระนาม ดังนี้…

พระคทิเน หมายถึง มหาเทพผู้ทรงตะบองใหญ่เป็นอาวุธ

พระจกฺริเน หมายถึง มหาเทพผู้ทรงจักรเป็นอาวุธ

พระนคายชฺโญปวิติเน หมายถึง มหาเทพผู้ทรงมีพญานาคเป็นด้ายสายสิญจน์

พระนาคายชฺโญปวิติเน หมายถึง มหาเทพผู้ทรงมีพญานาคเป็นด้ายสายสิญจน์

พระอิศุจาปธรา หมายถึง มหาเทพผู้ทรงศรแห่งรัก

พระปาศานกุศธรา หมายถึง มหาเทพผู้ทรงบ่วงบาศและขอช้างเป็นอาวุธ

พระจนฺทฺรจุฑา หมายถึง มหาเทพผู้ทรงมีพระจันทร์เสี้ยวประดับที่หน้าผากของพระองค์

พระวรษกวาหน หมายถึง มหาเทพผู้มีหนูเป็นราชพาหนะ

คุณลักษณะความเป็นเลิศที่เป็นนามธรรม มี 20 พระนาม ดังนี้

พระจตุราย หมายถึง มหาเทพผู้เป็นยอดปัญญา

พระพูตาย หมายถึง มหาเทพผู้มีความรู้สึกบริสุทธิ์

พระวยกฺตทุรตฺเย หมายถึง มหาเทพผู้เปี่ยมด้วยความสัตย์

พระสุจิทานนฺทวิคฺราห หมายถึง มหาเทพผู้มีความสัตย์อันยิ่งใหญ่

พระอายกฺต หมายถึง มหาเทพผู้สันโดษ

พระพฺรหฺมจาริเน หมายถึง มหาเทพผู้ถือเพศพรต

พระสธิรา หมายถึง มหาเทพผู้มีความมั่นคง

พระสุภค หมายถึง มหาเทพผู้มีความงดงามเป็นเลิศ

พระสมุยาย หมายถึง มหาเทพผู้มีแต่ความสงบสุข

พระลีลา หมายถึง มหาเทพผู้มีลีลาอันวิจิตร

พระวทิศา หมายถึง มหาเทพผู้มีวาทศิลป์ที่ดีเลิศ

พระวิตภายา หมายถึง มหาเทพผู้ปราศจากซึ่งความกลัว

พระพรหมมทฺเวศ หมายถึง มหาเทพผู้ปราศจากความเกลียดชัง

พระวริตเน หมายถึง มหาเทพผู้ท่องสวดมนต์อันเข้มแข็ง

พระอรุตกาย หมายถึง มหาเทพผู้ไร้รูปร่าง

พระอวฺยยาน หมายถึง มหาเทพผู้ไร้รูปร่าง

พระนิรนฺชนา หมายถึง มหาเทพผู้ไร้ซึ่งรูปลักษณะ

พระกุลทริเภติ หมายถึง มหาเทพทรงคล้ายกับเทือกเขาอันน่าสะพรึงกลัว

พระศกฺติสมฺยุตา หมายถึง มหาเทพผู้เปี่ยมด้วยพลังอำนาจ

พระหฺฤษตจิตฺตา หมายถึง มหาเทพผู้มีความผาสุกตลอดกาล

คุณลักษณะความเป็นเลิศตามบทบาทและหน้าที่ 24 พระนาม ดังนี้

พระอมเรศวร หมายถึง มหาเทพผู้ทรงเป็นเทพเจ้าสูงสุด

พระอคฺรคนฺตา หมายถึง มหาเทพผู้เป็นใหญ่สูงสุด

พระศรีปตฺเย หมายถึง มหาเทพทรงเป็นวิษณุเทพ

พระพฺรหมวิตฺตมา หมายถึง มหาเทพผู้เป็นพราหมณ์สูงสุด

พระกานฺตา หมายถึง มหาเทพผู้เป็นเทพเจ้าของมนุษย์ทั้งหลาย

พระอชฺยุต หมายถึง มหาเทพผู้เป็นอมตะ

พระศษวต หมายถึง มหาเทพอันเป็นอมตะ

พระสิทฺธา หมายถึง มหาเทพผู้เป็นเทพเจ้าที่ดีสุด

พระอกลมฺศ หมายถึง มหาเทพผู้เป็นอิสระจากมลทินทั้งปวง

พระพิชปุรกาย หมายถึง มหาเทพผู้เป็นรากฐานแห่งจักรวาล

พระทกฺศาธฺยกฺศ หมายถึง มหาเทพแห่งพระปชาบดีและเหล่าบรรพบุรุษ

พระญาณีเน หมายถึง มหาเทพแห่งโยคญาณ

พระคเณศฺวร หมายถึง มหาเทพแห่งคณะบริวาร

พระศริษาย หมายถึง มหาเทพแห่งทรัพย์สมบัติ

พระทานตา หมายถึง มหาเทพแห่งทานและการทำบุญ

พระกวเย หมายถึง มหาเทพแห่งบทกวีที่ยิ่งใหญ่

พระปุรุโศตฺตม หมายถึง มหาเทพแห่งบรรพบุรุษ

พระเหรมฺภา หมายถึง มหาเทพพระองค์แรกแห่งการกราบไหว้บูชา

พระกามิเน หมายถึง มหาเทพแห่งความรัก

พระไกวลฺย หมายถึง มหาเทพแห่งอิสรภาพ

พระมายายุกฺต หมายถึง มหาเทพผู้มีมายาอันยิ่งใหญ่

พระพหปตฺเย หมายถึง มหาเทพแห่งดวงดาวทั้งหลาย

พระสรฺวโตมุข หมายถึง มหาเทพผู้อยู่ทุกหนแห่ง

พระคุณาติต หมายถึง มหาเทพผู้อยู่เหนือคุณลักษณะของธรรมชาติ ทั้ง 3 ประการ

นอกจากนี้ ใน 108 พระนาม พระพิฆเนศ ยังมีพระนามที่เกี่ยวข้องกับหน้าที่ของพระพิฆเนศ ประกอบ 6 ประการ คือ ผู้สร้าง, ผู้ปกป้อง, ผู้มีความปรารถนาดี, ผู้ขจัดอุปสรรค, ผู้บูชาพระศิวะ และผู้ทรงคุณค่าควรแก่การเคารพ

ผู้สร้าง 16 พระนาม ได้แก่

พระศฺรีษติกธติ หมายถึง มหาเทพผู้สร้างจักรวาล

พระตฺรยิกกรเตร หมายถึง มหาเทพผู้สร้าง 3 โลก

พระกฺฤติเน หมายถึง มหาเทพผู้สร้างปัญญาอันยิ่งใหญ่

พระสิทฺธิทากา หมายถึง มหาเทพผู้ประทานสิทธิทั้งหมด

พระศฺริปฺรทา หมายถึง มหาเทพผู ้ประทานซึ่งทรัพย์สมบัติ

พระสมาหิต หมายถึง มหาเทพผู้ประทานพลามัยที่ดี

พระนิพลปฺรทา หมายถึง มหาเทพผู้ประทานพรที่ดีเลิศ

พระสฺวสิทฺธิปรายกา หมายถึง มหาเทพผู้ประทานอำนาจสูงสุดทั้งปวง

พระศุธิปริยาย หมายถึง มหาเทพผู้ประทานซึ่งสติปัญญา

พระศานฺตา หมายถึง มหาเทพผู้ประทานซึ่งความสงบสุข

พระวริทฺธิทายกา หมายถึง มหาเทพผู้ประทานความร่ำรวย

พระวิทฺยศปฺริย หมายถึง มหาเทพผู้ประทานความรักและเมตตา

พระวรทา หมายถึง มหาเทพผู้ประทานพรอันยิ่งใหญ่ทั้งปวง

พระศฺรีวสิทฺธิปฺรทายกา หมายถึง มหาเทพผู้ประทานอำนาจอันยิ่งใหญ่เหนือธรรมชาติ

พระปฺรสนฺสนฺนาตเม หมายถึง มหาเทพผู้ประทานความสมหวังต่อเหล่าสาวก

พระชิเต หมายถึง มหาเทพผู้ทรงผูกมัดอันยิ่งใหญ่

ผู้ปกป้อง 4 พระนาม

พระอินฺทฺรศฺรีปฺรทา หมายถึง มหาเทพผู้ปกปองทรัพย์สมบัติแห่งพระอินทร์

พระวินายก หมายถึง มหาเทพผู้ปกปองสวรรค์

พระสิทฺธิวินายก หมายถึง มหาเทพผู้ทรงปกปองโลกและสวรรค์

พระสมัสตะ หมายถึง ขัคทาธารายะ มหาเทพผู้ค้ำจุนจักรวาล

ผู้มีความปรารถนาดี 2 พระนาม

พระกฺฤตาคมา หมายถึง มหาเทพผู้ปรารถนาดีต่อมนุษย์ทั้งปวง

พระทกฺตกานกฺษิตทาน หมายถึง มหาเทพผู้ปรารถนาดีต่อสาวกของพระองค์

ผู้ขจัดอุปสรรค 4 พระนาม

พระพิฆเนศ ภาพวาดราว ค.ศ. 1820 (ภาพจาก www.britishmuseum.org)

พระวิฆณราชา หมายถึง มหาเทพผู้ขจัดอุปสรรค

พระภกฺตวิฆนวินาศิเน หมายถึง มหาเทพผู้ทำลายความทุกข์ร้อนของสาวก

พระอคฺนิครวจหิเท หมายถึง มหาเทพผู้ทำลายความยโสแห่งพระอัคนีเทพ

พระบาปหาริเน หมายถึง มหาเทพผู้ทำลายบาปทั้งปวง

ผู้บูชาพระศิวะ 1 พระนาม

พระปฺราติษทฺ นกโรตฺสงฺค ตขลโนตฺสฺวาย หมายถึง มหาเทพผู้ประกอบพิธีบวงสรวงต่อพระศิวะ

ผู้ทรงคุณค่าควรแก่การเคารพ 7 พระนาม

พระครามนฺย หมายถึง มหาเทพผู้ได้รับการกราบไหว้ในทุกศาสนา

พระเทวานิการจิต หมายถึง มหาเทพผู้ได้รับการกราบไหว้จากเหล่าเทวะ

พระมุนิสฺตุคยา หมายถึง มหาเทพผู้ได้รับการกราบไหว้จากเหล่าฤษี

พระสรวฒมกฺกาย หมายถึง มหาเทพผูู้ได้รับการเคารพบูชาอย่างยิ่งใหญ่

พระสฺวยมฺสิทฺธารจิตปทา หมายถึง มหาเทพผู้ได้รับการกราบไหว้จากคนที่ดีเลิศ

พระรามจิตฺตปทา หมายถึง มหาเทพผู้ได้รับการกราบไหว้จากพระราม

พระปรมตฺจไทตฺยทาย หมายถึง มหาเทพผู้ซึ่งเหล่าอสูรเกรงกลัว

สุดท้ายคือ พระนามที่เกี่ยวกับสิ่งที่พระพิฆเนศทรงโปรด มี 3 พระนาม ได้แก่ …

พระสฺตุติหรฺศิต หมายถึง มหาเทพทรงโปรดการกล่าวสรรเสริญ

พระสามโฆศปริยาย หมายถึง มหาเทพผู้ทรงโปรดด้วยการท่องสวดพระเวททั้งหลาย

พระทุรวาพิลฺวปริยาย หมายถึง มหาเทพผู้โปรดการบูชาด้วยใบพลูและหญ้าแพรก

ทั้งหมดคือ “108 พระนาม พระพิฆเนศ” ในบทบูชาสำหรับสรรเสริญพระองค์

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


อ้างอิง : 

โสภนา ศรีจำปา. พระคเณศ อมตะเทพอนเดียสูสังคมไทยในมตภาษาและวัฒนธรรม. วารสารมหาวิทยาลัยศิลปากร ฉบับภาษาไทย ปีที่ 35(1) : 33-60, 2558.


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 14 มกราคม 2568