ผู้เขียน | กองบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม |
---|---|
เผยแพร่ |
ทำไมงูถึงมี “ลิ้นสองแฉก” ? และที่มาของ “พิษงู” จากตำนานอสรพิษในคัมภีร์ฮินดู
คำว่า อสรพิษ หมายถึงสัตว์ที่มีพิษในเขี้ยว มักหมายถึง งูพิษ แต่เคยสงสัยไหมว่า “พิษงู” ถูกบอกเล่าในเชิงเทวตำนานอย่างไรบ้าง? คัมภีร์วิษณุปุราณะเล่าถึงตำนานกำเนิดพิษร้ายในงู และที่มาของ “ลิ้นสองแฉก” ของสัตว์ชนิดนี้ ดังนี้
กาลก่อนเมื่อครั้งเหล่าเทพเทวดายังไม่เป็นอมตะ มีวันหนึ่งพระอินทร์ประทับมาบนหลังช้างเอราวัณ และได้พบกับฤๅษีทุรวาส ซึ่งเหาะไปเที่ยวกลับมา ฤๅษีผู้มีฤทธิ์จึงนำมาลัยที่นางฟ้าถวายให้ตนถวายให้กับพระอินทร์
พระอินทร์ทรงนำพวงมาลัยวางบนบ่าช้างเอราวัณ แต่กลิ่นหอมของดอกไม้สวรรค์ทำช้างเอราวัณเมาคลั่ง ชูงวงคว้าพวงมาลัยกระทืบทิ้ง ฤๅษีทุรวาสเห็นดังนั้นนึกโกรธแค้นเป็นกำลัง จึงสาปให้เทวดากำลังลดลงกึ่งหนึ่งเสมอเมื่อรบกับอสูร
ตั้งแต่นั้นมา เมื่อเทวดามีเรื่องกับอสูรทั้งหลายและเกิดการรบราฆ่าฟันกัน ฝั่งเทวดามักจะตกตายกันเป็นจำนวนมาก จึงพากันไปเฝ้าพระนารายณ์เพื่อแก้คำสาปดังกล่าว
พระนารายณ์ทรงแนะนำให้ทำพิธี “กวนเกษียรสมุทร” หรือการกวนทะเลน้ำนม ที่บรรทมของพระองค์ โดยให้เทวดาเก็บสมุนไพรต่าง ๆ ทิ้งลงในทะเลน้ำนม นำภูเขามันทรเป็นแกนกลาง ปักลงในทะเลน้ำนม ให้พญานาควาสุกรีต่างเชือก พันรอบภูเขา แล้วให้ 2 ฝ่าย เทวดาและอสูรช่วยกันดึงไปมา

การกวนเกษียรสมุทรดำเนินอยู่อย่างนั้นถึง 1,000 ปี จึงบังเกิด “ของทิพย์” 14 ประการ อาทิ นางอัปสร พระจันทร์ สังข์ น้ำอมฤต ฯลฯ ลอยขึ้นจากทะเลน้ำนม หนึ่งในนั้นคือ “พิษร้าย”
พระอิศวรเกรงว่าหากพิษนั้นแพร่ลงไปยังโลกมนุษย์ สัตว์โลกจะตายกันหมด จึงทรงกลืนพิษนั้นเอาไว้
แต่ขณะทรงวักพิษเข้าพระโอษฐ์ พิษส่วนหนึ่งได้ตกกระจายอยู่ตามยอดหญ้า แมงป่องมาพบเข้าก็เอาหางจิ้มลงในพิษ พิษก็ไปติดอยู่ที่หางแมงป่อง
ด้านงูมาพบพิษบ้าง ก็แลบลิ้นเลียเพื่อกลืนกินพิษนั้น ทำให้พิษติดอยู่ที่ลิ้นงู ขณะเดียวกันก็โดนใบหญ้าบาดลิ้นแยกเป็นสองแฉกนับแต่นั้น
อีกตำนานที่อธิบายว่าทำไมงูมีลิ้นสองแฉก เล่าถึงภารกิจช่วยมารดาของพญาครุฑ หลังจากนางหลงกลจนตกเป็นทาสมารดาของเหล่านาค (เจ้าของเหล่าอสรพิษ) พญาครุฑจึงอาสาไปเอา “น้ำอมฤต” มาให้พวกนาคดื่ม
เมื่อไถ่ตัวมารดาสำเร็จ พญาครุฑระบายความแค้นด้วยการออกอุบายให้เหล่านาคชำระกายก่อนดื่มน้ำอมฤต ระหว่างนั้นได้แอบเอาเท้าเขี่ยคนโท จนน้ำอมฤตหกกระจายอยู่ตามยอดหญ้า นาคมาพบเข้าเกิดนึกเสียดายก็ใช้ลิ้นเลียตามใบหญ้า จึงถูกบาดออกเป็นสองแฉก

ส่วนสำนวน ลิ้นสองแฉก ซึ่งเปรียบกับคนพูดสับปลับกลับกลอกและไว้ใจไม่ได้นั้น มาจากการที่ลิ้นเป็นอวัยวะไร้กระดูก ยากควบคุม เลยถูกเปรียบเทียบกับพฤติกรรมของมนุษย์ที่เอาแน่เอานอนไม่ได้ ประกอบกับความเป็นอสรพิษที่พร้อมสร้างอันตรายแก่ผู้ไม่ระวังตนได้เสมอ ลิ้น (2 แฉก) ของงูจึงสะท้อนความร้ายกาจข้างต้นได้เด่นชัดที่สุด
อย่างไรก็ตาม สำนวนเกี่ยวกับ “ลิ้น” ยังอยู่แง่ดี ๆ อยู่ เช่น ลิ้นทูต หรือลิ้นทอง ที่เปรียบถึงคนมีศิลปะในการพูด พูดคล่องแคล่ว ไพเราะน่าฟัง ดังนกสาริกา
อ่านเพิ่มเติม :
- “ชักแม่น้ำทั้งห้า” หนึ่งในสำนวนไทย “แม่น้ำทั้งห้า” มีแม่น้ำอะไรบ้าง?
- “สุ่มสี่สุ่มห้า” คำฮิตติดปากคนไทย มาจากอะไร ทำไมต้อง “สี่” และ “ห้า”
- ทำไมสำนวนไทยถึงใช้ “เกลือ” แทนความอึด ความทน? ทำไมต้องเป็นเกลือเค็มๆ?
สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่
อ้างอิง :
กรุงเทพธุรกิจ, กลุ่มเผยแพร่ฯ กรมศิลปากร. อาศิรวิษนักษัตร เปิดตำนานอสรพิษรับปีมะเส็ง 2568. 6 มกราคม 2568. (ออนไลน์)
สำนักศิลปากรที่ 8 ขอนแก่น. ภาพสลักการกวนเกษียรสมุทร. สืบค้นเมื่อ 6 มกราคม 2568. (ออนไลน์)
ไทยบันเทิง Thai PBS. เพียงคำเดียว “ลิ้น” ในสำนวนสื่อคำพูด. 14 สิงหาคม 2562. จาก https://www.facebook.com/watch/?v=2331117807206537
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 6 มกราคม 2568