ตู้พระธรรมใช้เก็บคัมภีร์ มีตู้ “ชุดสังวาส” หรือจะเป็นอารมณ์บรรเจิดของช่างไทย?

ลิง กำลัง เกี้ยว คน ตู้พระธรรม เชิงสังวาส
ลิงกำลังเกี้ยวคน คนเมื่อถูกลิงเกี้ยว หรือจับต้องของสงวนก็เอียงอายคลายใจ (ภาพประกอบเรื่อง "ตู้พระธรรมชุดสังวาส" โดยนิวัติ กองเพียร)

“ตู้พระธรรม” ใช้เก็บคัมภีร์ มีตู้ “ชุดสังวาส” หรือจะเป็นอารมณ์บรรเจิดของช่างไทย?

ในบรรดางานศิลปกรรมไทย ที่นายช่างไทยนฤมิตรเพื่อเป็นเครื่องบูชาพระศาสนา หรือเพื่อประดับประดาอาคารสถานที่อันเรียกว่าสถาปัตยกรรมนั้น มีงานมากมายหลายชนิดด้วยกัน ทั้งประติมากรรม จิตรกรรมและเครื่องตกแต่งเล็กเล็กน้อยน้อยที่กุมกันขึ้นเป็นจุลศิลป์

ไม่ว่างานศิลปกรรมอย่างไหน นายช่างไทยก็มักมีอารมณ์อันบรรเจิดเพริศพริ้ง ทำงานศิลปะและคิดถึงฝันถึงความงดงามความสนุกสนานไปด้วย เพื่อผ่อนคลายอารมณ์และอาภรณ์ที่ร้อยรัดร่างกาย

เรื่องสองแง่สองง่ามตลกโปกฮาถือเป็นเรื่องบันเทิงในการพูดคุย หรือเพิ่มเติมสีสันให้กับงานศิลปกรรม เรื่องเพศรสดูเหมือนจะเป็นเรื่องเอกของคนไทยที่เอาไว้พูดคุยซ่อนเร้นไว้กับงานศิลปะ

แต่ความงามของศิลปกรรมนั้นเป็นเรื่องใหญ่ เพราะถ้านายช่างฝีมือไม่ดีจริงแล้ว งานที่ปรากฏออกมาจะประจานเป็นเรื่องไม่ดีไปในทันที เพราะงานศิลปกรรมที่ทำขึ้นของช่างไทย เป็นงานที่รับใช้ประชาชนชาวบ้านอย่างแท้จริง หากนายช่างคนใดฝีมือไม่ถึง งานของเขาก็จะด้อยค่า

ศิลปกรรมชิ้นเอกสำคัญจึงหลงเหลือมาให้เรารุ่นหลังได้ชื่นชมด้วยฝีมืออันวิจิตรเรืองรอง และมีความงามเป็นเครื่องประกันว่าเป็นของแท้

ลิงกำลังถลกหางลิงอีกตัวเพื่อล้อเล่น (ภาพประกอบเรื่อง “ตู้พระธรรมชุดสังวาส” โดยนิวัติ กองเพียร)

ตู้พระธรรม เป็นงานศิลปกรรมชิ้นหนึ่งที่ถูกสร้างขึ้นเพื่อถวายเป็นพุทธบูชาแก่วัดวาอารามในพระพุทธศาสนา ไว้สำหรับเก็บพระธรรมคัมภีร์อันมีอยู่มาก และงานเช่นนี้ย่อมต้องรังสรรค์อย่างงดงาม และด้วยฝีมืออันล้ำเลิศของช่างแห่งยุคสมัย

ตู้พระธรรมมักทำเป็นตู้ลายทอง คือเขียนลายรดน้ำ ผูกเรื่องเป็นไปหลายอย่าง เช่นเรื่องทศชาติ นิทานชาดก รามเกียรติิ์ หรือเป็นภาพจับ ภาพสัตว์หิมพานต์ นกหนูปูปลา แล้วแต่ช่างคนไหนสกุลไหนจะคิดเขียนอย่างไร

ตู้พระธรรมเท่าที่มีอยู่ขณะนี้ ได้พบว่ามีมาแต่สมัยอยุธยาเรื่อยมา ที่ต้องมาเก็บรวบรวมกันไว้ในกรุงเทพฯ เนื่องด้วยสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระบรมราชโองการประกาศจัดตั้งหอพระสมุดวชิรญาณ เป็นหอสมุดวชิรญาณสำหรับพระนคร มีกระแสพระราชดำริว่า ควรใช้ตู้รดน้ำลายทองของเก่า เป็นตู้สำหรับใส่หนังสือในหอสมุดสำหรับพระนคร กรรมการหอพระสมุดได้ทราบว่ามีอยู่ตามวัดเป็นจำนวนมาก จึงไปขอต่อพระสงฆ์ผู้เป็นเจ้าของ พระสงฆ์ส่วนมากก็ยินดีถวายเพื่อสนองพระราชประสงค์ จึงได้ตู้และหีบลายทอง ตู้ลายจีน ตู้ประดับกระจก มาเป็นจำนวนมาก

ในจำนวนตู้ไทยลายทองที่ได้มานั้น มีอยู่ตู้หนึ่งชื่อ ตู้พระธรรม ชุดสังวาส รวมอยู่ด้วย ตู้หลังนี้เป็นตู้ไม้เขียนลายรดน้ำ ผูกเรื่องเขียนทั้งตู้เป็นภาพเสพย์สังวาสเต็มทั้งหลัง เป็นตู้ที่งดงามที่สุด และสนุกสนานรื่นรมย์ที่สุด เพราะแต่ละรูปที่เขียนนั้นล้วนได้อารมณ์อันงดงามเชิงสังวาส

ลิงกำลังถลกหางลิงอีกตัวเพื่อล้อเล่น (ภาพประกอบเรื่อง “ตู้พระธรรมชุดสังวาส” โดยนิวัติ กองเพียร)

ตู้หลังนี้จึงแปลกตากว่าตู้หลังอื่นอื่น เป็นตู้ที่เขียนอย่างยอดเยี่ยมที่สุด โดยเฉพาะรูปกินรีที่กำลังเกี้ยวพาราสีกันในป่าหิมพานต์นั้น เป็นการเขียนท่าทางมีชีวิตชีวามาก โดยเฉพาะมือข้างหนึ่งของกินรีที่เอื้อมไปกุมปทุมถันมือที่ตระกองนั้น ให้อารมณ์ความรู้สึกที่อ่อนหวาน ส่วนมือนางกินรีที่ผลักไสแต่พองามนั้นอ่อนหวานละมุนไม่แพ้กัน

อีกรูปเป็นรูปลิงกับคน ส่วนมากเราจะเห็นลิงวิ่งซุกซนและทำอะไรทะลึ่งตึงตัง แต่รูปนี้จะเห็นว่าเวลาเข้าพระเข้านางลิงก็ทำได้ไม่แพ้คน และคนเมื่อถูกลิงเกี้ยว หรือจับต้องของสงวนก็เอียงอายคลายใจได้ ส่วนอีกรูปลิงตัวหนึ่งกำลังถลกหางลิงอีกตัวเพื่อล้อเล่น

ตู้พระธรรมชุดสังวาสนี้ นอกจากภาพชุดสังวาสแล้ว ฝีมือการเขียนต้นไม้โขดหินก็สวยงามไม่แพ้กัน  เส้นสายเป็นอย่างนายช่างผู้ชำนาญการในเรื่องนี้โดยเฉพาะ

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


แก้ไขปรับปรุงเนื้อหาในระบบออนไลน์เมื่อ 28 เมษายน 2562