“แม่โพสพ” ถือเป็นเทวดาหญิงที่มีความสำคัญกับการทำนาของไทยอย่างมาก เพราะชาวนาเชื่อว่าท่านเป็นผู้ปกปักรักษาดูแลให้ผลผลิตเจริญงอกงามอุดมสมบูรณ์ จนเกิดวลีที่ได้ยินกันทั่วไปว่า “อย่าทานข้าวเหลือ แม่โพสพจะเสียใจ”

แม่โพสพ

ชื่อแม่โพสพ ปรากฏเก่าก่อนสมัยอยุธยาเสียด้วยซ้ำ เนื่องจากพบในพระอัยการเบ็ดเสร็จ (มหาศักราช 1263) พ.ศ. 1884 (อยุธยาสถาปนาเมื่อ พ.ศ. 1893)

แม่โพสพ เป็นคำที่กลายมาจาก “พระไพศพ” พบในทวาทศมาส โคลงในสมัยต้นอยุธยา คำว่าไพศพนี้มีที่มาจากภาษาสันสกฤตอย่าง ไพศฺรพณะ (ไวศฺรวณะ) หรือในภาษาบาลีว่าเวสฺสวณฺ ซึ่งเป็นอีกชื่อหนึ่งของ “ท้าวเวสสุวรรณ” หรือ “ท้าวกุเวร” หลังจากได้รับการยกย่องให้เป็นเทพแห่งข้าวเปลือก

จึงทำให้ทราบว่า “โพสพ” มาจากชื่อ “พระไพศพ” หรือท้าวเวสสุวรรณ เทพแห่งความมั่งคั่งและอุดมสมบูรณ์ ทั้งยังเป็นผู้ยิ่งใหญ่ในหมู่อสูรและรากษส (ยักษ์ร้าย, ผีเสื้อนํ้า, อสูรชั้นต่ำ) อย่างที่ สุจิตต์ วงษ์เทศ กล่าวไว้ในบทความ “ท้าวเวสสุวรรณ คือ พระไพศพ ถูกยืมชื่อใช้เรียก ‘แม่โพสพ’ | สุจิตต์ วงษ์เทศ” ว่า…

“ท้าวเวสสุวรรณ หรือท้าวกุเวรเป็นเทพผู้พิทักษ์ทรัพย์ในดินสินในน้ำความมั่งคั่งอุดมสมบูรณ์ ครั้นได้รับยกย่องเป็นเทพแห่งข้าวเปลือกจึงถูกเรียกพระไพศพ หรือพระไพศพราช พบข้อความในเอกสารโบราณของกัมพูชาว่ามีพระราชพิธีเดือน 3 บูชาพระไพศพด้วยการทำพิธีต่อข้าวเปลือกที่ถูกเทรวมเป็นกองโตเหมือนภูเขา”

กล่าวได้ว่าแม่โพสพ เป็นชื่อที่เพี้ยนมาจากคำว่า “พระไพศพ” ซึ่งก็คือ “ท้าวเวสสุวรรณ” นั่นเอง

อ่านต่อได้ที่นี่ :

• “ข้าว” กับบทบาทต่อการเติบโตและล่มสลายของรัฐอยุธยา
• ตำนานความเชื่อเรื่อง “ข้าว” ค้นต้นตอของวลี “อย่าทานข้าวเหลือ แม่โพสพจะเสียใจ”
• แม่โพสพ “เทวีข้าว” ในรัฐนาฏกรรม

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง :

https://www.silpa-mag.com/history/article_126175

https://www.matichonweekly.com/column/article_528258

เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 23 สิงหาคม 2567