เปิดธรรมเนียมโบราณ “พระทวารชั้นใน” พระบรมมหาราชวัง มีสิ่งศักดิ์สิทธิ์จนต้องจัดสมโภช

ประตูสนามราชกิจ พระทวาร พระทวารชั้นใน พระบรมมหาราชวัง
ประตูสนามราชกิจในอดีตและปัจจุบัน (ภาพ : ดร.ธำมรงค์ บุญราช)

พระบรมมหาราชวัง คือที่ประทับของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ ภายในมีขนบธรรมเนียมและวิถีปฏิบัติเฉพาะชาววัง หนึ่งในนั้นคือการจัดสมโภช พระทวารชั้นใน พระบรมมหาราชวัง เหตุใดต้องจัดสมโภช?

เรื่องนี้ ดร. ธำมรงค์ บุญราช นักวิชาการละครและดนตรีปฏิบัติการ กลุ่มวิจัยและพัฒนาการสังคีต สำนักการสังคีต กรมศิลปากร เฉลยไว้ในบทความ “ดนตรีในงานสมโภชพระทวารชั้นใน” ในเว็บไซต์กลุ่มเผยแพร่และประชาสัมพันธ์ กรมศิลปากร ว่า

“พระทวาร” เป็นคำที่ใช้เรียก “ประตู” ในพระบรมมหาราชวัง มีความเชื่อที่สืบต่อกันมาอย่างยาวนานว่า ประตูทุกบานในพระบรมมหาราชวังมีสิ่งศักดิ์สิทธิ์หรือเทวดาผู้รักษาประตูคอยพิทักษ์รักษาอยู่ เพื่อป้องกันไม่ให้สิ่งชั่วร้ายรุกล้ำเข้าไปภายในพระบรมมหาราชวัง

ด้วยเหตุนี้ จึงมีธรรมเนียมการแขวนเครื่องแขวนดอกไม้สดต่างๆ ตามพระทวารและพระบัญชร เพื่อบูชาเทวดาที่ช่วยปกปักรักษา

ภายในพระบรมมหาราชวัง มี “พระทวารชั้นใน” ซึ่งเป็นประตูเข้าออกพื้นที่เขตพระราชฐานชั้นใน ทุกคนในวังต่างให้ความเคารพอย่างสูง และจะไม่เหยียบธรณีประตูวังอย่างเด็ดขาด

พระทวารชั้นใน พระบรมมหาราชวัง มีประตูบานใหญ่ 2 บาน ซึ่งในประตูบานใหญ่จะมีประตูเล็กเปิดปิดได้อีกบานหนึ่ง โดยมากแล้วจะปิดประตูบานใหญ่เอาไว้ และใช้ประตูบานเล็กเป็นทางเข้าออกแทน ด้วยเหตุที่ประตูบานเล็กอยู่ในประตูบานใหญ่จึงมีธรณีประตู

“ธรณีประตูนี้ผู้ที่จะเข้าออกต้องเดินก้าวข้ามให้พ้นและพึงระวังไม่เหยียบธรณีประตูเป็นอันขาด หากผู้ใดกระทำผิดพลาดหรือเผลอเหยียบธรณีประตูเข้า จะถูกโขลนหรือเจ้าหน้าที่ผู้รักษาประตูวังตำหนิและในบางครั้งอาจสั่งให้กราบธรณีประตูเพื่อเป็นขอขมาโทษทันที” ดร. ธำมรงค์ บอก

เรื่องประตูวังยังมีธรรมเนียมอีกอย่าง คือ การถอดรองเท้าก่อนข้ามธรณีประตูวัง แต่ธรรมเนียมนี้ปฏิบัติเฉพาะสามัญชนเท่านั้น หากเป็นพระบรมวงศานุวงศ์หรือพระอนุวงศ์ตั้งแต่หม่อมเจ้าขึ้นไป ไม่ต้องถอดรองเท้าก่อนข้ามธรณีประตู

เมื่อมีความเชื่อและธรรมเนียมเกี่ยวกับการเคารพเทวดาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่รักษาประตูวัง จึงเกิดประเพณีอย่างหนึ่งขึ้น คือ “การสมโภชพระทวารชั้นใน” ซึ่งในอดีต “โขลน” ที่มีหน้าที่ดูแลรักษาความสงบเรียบร้อยภายในวังจะจัดให้มีการสมโภชทุกปี และสมโภชทุกพระทวารด้วย

การสมโภชพระทวารชั้นใน ต้องมีวงปี่พาทย์บรรเลงเพลง “สาธุการ” เพลงหน้าพาทย์ที่สื่อถึงการเคารพบูชาพระรัตนตรัยหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งวงปี่พาทย์ต้องตามไปบรรเลงทุกประตูในเขตพระราชฐานชั้นใน เริ่มต้นที่ประตูสนามราชกิจข้างพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย และเวียนไปโดยรอบจนครบ

“ปัจจุบันงานสมโภชพระทวารชั้นใน ยังคงมีเจ้าหน้าที่ฝ่ายในจัดเครื่องบวงสรวงสังเวยทุกพระทวารพร้อมกันเป็นประจำทุกปี โดยจัดปีละหนึ่งครั้ง แต่ไม่ปรากฏการนำวงปี่พาทย์เข้าไปบรรเลงสมโภชเป็นประจำทุกปีเหมือนในอดีตอีกแล้ว” ดร. ธำมรงค์ ให้ข้อมูล

อ่านเพิ่มเติม  :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 13 พฤษภาคม 2567