ศิลปะ

สืบที่มา “พระเจดีย์” และพระพุทธรูปภายในซุ้มเจดีย์ วัดราชาธิวาสวิหาร

ผู้เขียน	บัณฑิตา คงสิน
เผยแพร่	วันศุกร์ที่ 24 มกราคม พ.ศ.2568

พระเจดีย์ วัดราชาธิวาสวิหาร เป็นเจดีย์ที่มีรูปแบบเป็นเอกลักษณ์ ทั้งฐานรูปสิงห์ รูปทรงเจดีย์ตามสมัยนิยมในรัชกาลที่ 5 และพระพุทธรูปในแต่ละทิศ ที่นำเอาพระธยานิพุทธเจ้าตามคติความเชื่อของศาสนาพุทธนิกายมหายานมาประดิษฐานทั้ง 4 ทิศ

พระเจดีย์และพระพุทธรูปภายในซุ้มเจดีย์ วัดราชาธิวาสวิหาร (ภาพโดย : วรวิทย์ พานิชนันท์)

พระเจดีย์ วัดราชาธิวาสวิหาร

พระเจดีย์แห่งวัดราชาธิวาสราชวรวิหาร อยู่ในเขตพุทธาวาส เป็นจุดศูนย์กลางของวัด สร้างขึ้นสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 หรือราว ๆ พ.ศ. 2394 และได้รับการบูรณะ สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5

พระเจดีย์องค์ปัจจุบันสร้างขึ้นครอบทับเจดีย์ทรงระฆัง ซึ่งเป็นแบบสมัยนิยมในรัชกาลที่ 4 (ตัวอย่าง เจดีย์ทรงระฆัง พระปฐมเจดีย์ จ. นครปฐม และพระสมุทรเจดีย์ จ. สมุทรปราการ) โดยรัชกาลที่ 5 โปรดให้สร้างครอบไว้ เนื่องจากแข็งแรงมากกว่า ทั้งเป็นเจดีย์รูปแบบที่พระองค์โปรดมากกว่าแบบเดิม

พระเจดีย์วัดราชาธิวาส เป็นเจดีย์ทรงกลม ตั้งอยู่บนฐานสี่เหลี่ยม ซึ่งเป็นอย่างพระเจดีย์องค์เดิมในสมัยรัชกาลที่ 4 มีลักษณะแบบศิลปะปาละของอินเดีย เนื่องจากพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศวรฤทธิ์ได้นำพระพุทธรูปแบบชวามาประดิษฐานที่ซุ้มทั้ง 4 ด้าน

รูปทรงของพระเจดีย์วัดราชาธิวาส ที่มีการประดับองค์พระเจดีย์ด้วยซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปนี้ เป็นการประดับอยู่ที่เรือนธาตุทรงกลมของพระเจดีย์ใต้องค์ระฆัง ในลักษณะที่ยังคงรักษาสัณฐานทรงกลมของพระเจดีย์ไว้

ส่วนเหนือองค์ระฆังขึ้นไป ที่ไม่มีบัลลังก์และเป็นปล้องไฉนขนาดใหญ่ซ้อนกันจำนวนไม่มากนี้ คล้ายกันกับรูปแบบของพระเจดีย์ในกลุ่มพระเจดีย์ 8 เหลี่ยม

ซุ้มคูหาประดิษฐานพระพุทธรูป ตัวซุ้มบันแถลงมีองค์ประกอบในลักษณะของอิทธิพลศิลปกรรมเขมร เพื่อให้สอดคล้องกับซุ้มบันแถลงที่พระอุโบสถ แต่องค์ประกอบซุ้มและลวดลายการตกแต่งได้เปลี่ยนมาเป็นสถาปัตยกรรมแบบไทย การออกแบบซุ้มให้มี 4 ทิศ เป็นลักษณะที่พบได้ทั่วไปในงานสถาปัตยกรรมแบบไทยที่ผ่านมา ซึ่งมักจะประดิษฐานพระพุทธรูปให้ครบตามทิศทั้ง 4

ฐานรองรับเจดีย์มีประติมากรรมสิงห์ประดับล้อมรอบ ซึ่งได้รับแรงบันดาลใจจากวัดธรรมิกราช จ. พระนครศรีอยุธยา การทำรูปสิงห์ล้อมที่ฐาน อาจมีความหมายว่าพระเจดีย์นั้นเปรียบเสมือนเจดีย์จุฬามณีบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ที่ภายในบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ

พระพุทธรูปในซุ้มเจดีย์ ตามคติความเชื่อแบบพุทธมหายาน

พระพุทธรูปทั้ง 4 องค์ รัฐบาลเนเธอร์แลนด์ได้น้อมเกล้าฯ ถวายแด่รัชกาลที่ 5 เมื่อครั้งเสด็จประพาสอินโดนีเซีย พระพุทธรูปทั้งหมดนี้เป็นพระพุทธรูปในคติพระพุทธศาสนานิกายมหายาน “ลัทธิตันตระ” เดิมได้รับการถวายมาทั้งสิ้น 5 องค์ โดยประดิษฐานที่วัดราชาธิวาส 4 องค์ และประดิษฐานที่วัดบวรนิเวศฯ 1 องค์

ตำแหน่งต่าง ๆ ของพระพุทธรูปภายในซุ้มเจดีย์คือ 1. ทิศตะวันออก พระอักโษภยะอยู่ในปางภูมิสปรรศมุทราหรือปางสัมผัสธรณี 2. ทิศใต้ พระรัตนสัมภวะอยู่ในปางประทานพร 3. ทิศตะวันตก พระอมิตาภะอยู่ในปางสมาธิ 4. ทิศเหนือ พระอโมฆสิทธิอยู่ในปางอภัยมุทราหรือปางประทานอภัย

จากที่กล่าวมาข้างต้น พระเจดีย์และพระพุทธรูปแบบมหายานทั้ง 4 ทิศภายในซุ้มเจดีย์ ของวัดราชาธิวาสราชวรวิหารนั้น เป็นประติมากรรมที่ผสมผสานทั้งศิลปะไทย ชวา และอินเดียเข้าด้วยกัน นับเป็นหนึ่งในพระเจดีย์-พระพุทธรูปที่มีความโดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ประจำวัดราชาธิวาสวิหาร

อ่านเพิ่มเติม :

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่