ราชสำนักไทยได้สร้างบรรทัดฐานใหม่ของการสถาปนา สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร ขึ้นเป็นพระเจ้าแผ่นดินครั้งแรกเป็นปฐมฤกษ์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๔ ภายหลังธรรมเนียมการสืบสันตติวงศ์แบบคลุมเครือดำเนินมาเนิ่นนานตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา

พระราชพิธีบรมราชาภิเษกของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร ที่จัดขึ้นครั้งแรกเมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตนั้น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร ในฐานะองค์มกุฎราชกุมาร เสด็จขึ้นเสวยราชสมบัติเป็นพระเจ้าแผ่นดินองค์ใหม่ นับเป็นประเพณีใหม่ที่เกิดขึ้นเมื่อ ๑๐๐ กว่าปีมานี้เอง

เหตุผลเนื่องจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงยกเลิกการแต่งตั้งกรมพระราชวังบวรสถานมงคลลงโดยสิ้นเชิงใน พ.ศ. ๒๔๒๙ แล้วทรงสถาปนาสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ พระราชโอรสองค์ใหญ่ขึ้นเป็น “สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร” ตามแบบของการสืบสันตติวงศ์อย่างสากลแทน

หากสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สวรรคตด้วยพระโรคไข้รากสาดน้อย เมื่อวันที่ ๔ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๗ รัชกาลที่ ๕ จึงทรงทรงสถาปนาพระราชโอรสองค์โตในสมเด็จพระนางเธอเสาวภาผ่องศรี ผู้มีพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธฯ กรมขุนเทพทวาราวดี ขึ้นเป็น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร องค์ที่ ๒ สืบต่อไป

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวสวรรคต สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมารทรงขึ้นครองราชย์เป็นพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์มีพระราชดำรัสให้ทำการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เฉลิมพระราชมนเฑียร ใน พ.ศ. ๒๔๕๓ เนื่องจากยังอยู่ในช่วงไว้ทุกข์งานพระบรมศพสมเด็จพระบรมชนกนาถ จึงโปรดให้งดการเสด็จพระราชดำเนินเลียบพระนครและการรื่นเริง

ต่อมาทรงโปรดเกล้าฯ ให้ทำพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภชให้สมบูรณ์ใน พ.ศ. ๒๔๕๔ โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกอบการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภชเพื่อเป็นการเฉลิมฉลอง และให้นานาประเทศที่มีสัมพันธ์ทางพระราชไมตรีมาร่วมในพระราชพิธี โดยยึดแบบอย่างเมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่โปรดให้มีพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ๒ ครั้ง

ภายหลังพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร ใน พ.ศ. ๒๔๕๔ แล้ว ราชอาณาจักรสยามก็ว่างเว้นพระราชประเพณีนี้เรื่อยมาเป็นเวลานาน เนื่องจากมิได้มีการสถาปนาสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร อีกเลยในรัชกาลที่ ๗ และรัชกาลที่ ๘

ต่อมา พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงโปรดเกล้าฯ ให้รื้อฟื้นประเพณีนี้อีกครั้งใน พ.ศ. ๒๕๑๕ ด้วยการสถาปนาพระราชโอรสพระองค์เดียวของพระองค์ขึ้นเป็น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร ในฐานะองค์รัชทายาทตามขัตติยราชประเพณีโบราณ

และเมื่อวันที่ ๔ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๖๒ ก็มีพระราชพิธีบรมราชาภิเษก สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร ขึ้นเป็นสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว 

อ้างอิงจาก

ไกรฤกษ์ นานา. “พระราชพิธีบรมราชาภิเษกของ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร ในประวัติศาสตร์ไทย” ในศิลปวัฒนธรรม ธันวาคม 2559.

หนังสือประมวลความรู้พระราชพิธีบรมราชาภิเษก, กระทรวงวัฒนธรรมจัดพิมพ์ เนื่องในมหามงคลการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พ.ศ. 2562