เพลงไทยดำเนินดอย เพลงไทยที่เกิดจากการตามเสด็จ ในหลวงรัชกาลที่ 9 ของกรมสมเด็จพระเทพฯ

ไทยดำเนินดอย บทเพลงพระราชนิพนธ์ของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี พระราชทานเพื่อใช้ขับร้องในวงการดนตรีไทย เมื่อวันที่ 24 มกราคม 2523

ที่มาของเพลงไทยดำเนินดอยนั้น สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระราชนิพนธ์ เมื่อครั้งตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จไปทอดพระเนตรโครงการชลประทาน ที่อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง ในเดือนมกราคม 2523  ส่วนทำนองใช้ทำนองเพลงลาวดำเนินทราย

นอกจากเพลงไทยดำเนินดอยแล้ว ในวงการดนตรีไทย ยังมีอีกหลายเพลงที่เกิดขึ้นจากการเสด็จฯ และตามเสด็จ ดังนี้

เพลงเขมรไทรโยค เพลงอมตะที่สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงนิพนธ์ขึ้นหลังจากตามเสด็จรัชกาลที่ 5 เมื่อครั้งเสด็จพระราชดําเนินประพาสน้ำตกไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี เมื่อปี 2420 หากเพลงเขมรไทรโยคเกิดขึ้นหลังการตามเสด็จในปี 2431 หรืออีก 11 ปีต่อมา

เพลงลาวดำเนินเกวียน พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิไชยมหินทโรดม เมื่อครั้งทรงรับราชการอยู่ในกระทรวงเกษตราธิการ ราวปี 2451 ได้เสด็จตรวจราชการภาคตะวันออกเฉียงเหนือซึ่งต้องใช้เกวียนเป็นพาหนะ ขณะที่ทรงเดินทางนั้นพระองค์ทรงนิพนธ์เพลงนี้ขึ้น ซึ่งภายหลังเรียกว่า เพลงลาวดวงเดือน  ต่อมาอาจารย์มนตรี ตราโมท ทำเป็นเพลงเถาให้ชื่อว่า เพลงโสมส่องแสง

เพลงแขกมอญบางขุนพรหมเถา เกิดขึ้นในปี 2453 เมื่อ สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต เสด็จประพาสจังหวัด เพชรบุรีในโอกาสอํานวยการสร้างพระราชวังบ้านปืน พระองค์ทรงต่อเพลงนี้ประทานให้ นายสุทธิ ศรีชยา (ภายหลังเป็นพันตรีหลวงประสานดุริยางค์) เป็นผู้เป่าแตรบันทึกเป็นโน้ตไว้

เพลงเขมรเลียนบพระนคร 3 ชั้น ปี 2458 รัชกาลที่ 6 คราวเสด็จพระราชดำเนินประพาสมณฑลปักษ์ใต้ เมื่อเสด็จถึงจังหวัดนครศรีธรรมราช นายกระจ่าง แสงจันทร์ แต่งเนื้อร้องดังกล่าวขึ้นทูลเกล้าถวาย  ซึ่งขยายมาจากเพลงเขมรเขาเขียว 2 ชั้น ของเก่า โดยอาจารย์ คุณหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง)

เพลงเขมรทรงดำเนิน 3 ชั้น  เมื่อรัชกาลที่ 7 เสด็จพระราชดําเนินกลับจากสหรัฐอเมริกาหลังจากแพทย์ถวายการผ่าตัดต้อกระจกเสร็จในปี 2474 วงดนตรีของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศร์บรรเลงเพลงถวาย และเกิดเพลงใหม่นี้ขึ้น ซึ่งนายกระจ่าง แสงจันทร์ เป็นผู้แต่งบทร้องอีกเช่นเดียวกัน

และล่าสุดคือ ไทยดำเนินดอย ที่สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นเพื่อถ่ายทอดประสบการณ์จากการตามเสด็จรัชกาลที่ 9 ไว้ดังนี้

อ่านเพิ่มเติม : 

• 2 เมษายน วันคล้ายวันพระราชสมภพ กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ
• กรมสมเด็จพระเทพฯ รับสั่งถึงกวีของจิตร ภูมิศักดิ์ “ชาวนาจะมีโอกาสไหมที่จะลำเลิกกับใคร”

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่

อ้างอิง : 

นายแพทย์พูนพิศ อมาตยกุล. “เพลงไทยดำเนินดอย พระราชนิพนธ์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี” ใน,  สยามสังคีต พิมพ์ครั้งแรก 2524, สำนักพิมพ์เจ้าพระยา

ไทยดำเนินดอย เว็บไซต์ห้องสมุดดนตรีสมเด็จพระเทพรัตน์  สืบค้นเมื่อ 4 พฤศจิกายน 2563

เผยแพร่ในระบบออนไลน์เมื่อ 5 พฤศจิกายน 2563