| เผยแพร่ |
|---|
เกมการ์ด หรือไพ่ อุปกรณ์แห่ง “เลขคณิต” ในปัจจุบัน ไม่ใช่แค่เกมที่ได้รับความนิยมในหมู่ชนนักปาร์ตี้ และผู้รักกิจกรรมกลุ่มยามสังสรรค์เท่านั้น แต่เป็นเกมที่ได้รับความนิยมทั่วโลก แต่รู้หรือไม่ว่า ต้นกำเนิดของไพ่ที่แพร่หลายในยุโรปนั้น นักวิชาการด้านประวัติศาสตร์ส่วนใหญ่มองว่า เป็นสิ่งของที่มาจากจีน
เมื่อพูดถึง “ไพ่” คงไม่สามารถละเลยวัตถุดิบสำคัญของไพ่โบราณได้ แน่นอนว่าต้องเอ่ยถึง “กระดาษ” ก่อน ต้นกำเนิดของกระดาษในความหมายเชิงการรับรู้ของคนทั่วไปมาจากคำว่า “เปเปอร์” (Paper) ซึ่งมีที่มาจากคำว่า “ปาปิรุส” (Papirus) โรเบิร์ต เทมเพิล ศาสตราจารย์ด้านประวัติศาสตร์อธิบายว่า ปาปิรุสที่มีในอียิปต์มานานกว่า 3,000 ปีก่อนคริสตกาลทำมาจากเปลือกชั้นในของปาปิรุส แต่มันแตกต่างจากกระดาษ ซึ่งชาวจีนคิดค้นได้เมื่อ 200 ปีก่อนคริสตกาลเป็นอย่างช้า
กระดาษในสมัยโบราณไม่ได้ทำจากเยื่อไม้เหมือนในสมัยปัจจุบัน แต่กระดาษโบราณมาจากการนำตะกอนของชั้นเศษเส้นใยที่แขวนลอยอยู่ในน้ำ เทลงบนแม่พิมพ์แบน แล้วกรองน้ำออก เหลือแต่ชั้นตะกอน และลอกออกจากแม่พิมพ์นำมาตากให้แห้ง เส้นใยที่ว่านี้ทำมาจากอะไรก็ได้ กระดาษยุคแรกในยุโรปไม่ได้ทำมาจากเยื่อไม้ แต่ทำจากเศษผ้าขี้ริ้วลินิน
ขณะที่แผ่นกระดาษที่เชื่อว่าเก่าแก่ที่สุดในโลกถูกค้นพบเมื่อปี 1957 ในหลุมศพใกล้เมืองซีอาน มณฑลส่านซี ประเทศจีน ลักษณะของกระดาษที่พบเป็นแผ่นสี่เหลี่ยมจัตุรัส ยาวด้านละ 10 เซนติเมตร ประมาณอายุว่ามาจากช่วงปีที่ 140 ถึง 87 ก่อนคริสตกาล กระดาษชิ้นนี้ทำมาจากเส้นใยปอที่นำมาฉีกและทุบ มีความหนาและหยาบมาก ใช้เขียนได้ไม่ดีนัก
ส่วนกระดาษที่มีตัวอักษรซึ่งคาดว่าใช้สำหรับการเขียนแผ่นที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ถูกค้นพบในปี 1942 อยู่ใต้ซากหอคอยโบราณที่ถูกทหารจีนทิ้งร้างช่วงชนเผ่าซีจ้างก่อกบฎ หอคอยอยู่ในทซัคโคร์ที ใกล้ Chu-yen กระดาษที่พบมีอักษรที่อ่านได้เขียนอยู่กว่า 20 ตัว
เมื่อมีกระดาษแล้ว ย่อมไม่ยากนักที่จะสร้างสิ่งของสำหรับใช้งานอย่างไพ่ขึ้นมา โรเบิร์ต เทมเพิล อธิบายว่า ชาวจีนเป็นพวกแรกที่คิดค้นไพ่กระดาษซึ่งมีใช้ในศตวรรษที่ 9 เป็นอย่างช้า อย่างไรก็ตาม หลักฐานเกมไพ่ในหนังสือเล่มแรกที่มีพูดถึงการเล่นเกมไพ่นั้นหายสาบสูญไป ขณะที่บันทึกของบัณฑิตโอวหยางซิว (ปี 1007-1072) ระบุว่า การใช้ไพ่กระดาษส่วนหนึ่งเกิดจากการเปลี่ยนหนังสือม้วนมาเป็นแผ่นและหน้ากระดาษ
สำหรับการพิมพ์ไพ่กระดาษนั้นพิมพ์จากแม่พิมพ์ไม้แกะสลัก ไพ่ที่หลงเหลือมาให้พบเห็นมักลงสีด้วยมือ ลวดลายด้านหลังไพ่ก็เป็นภาพวาดโดยศิลปินเลื่องชื่อ วาดเป็นรูปตัวละครต่างๆ ในนิยายอย่าง “108 ผู้กล้าแห่งเขาเหลียงซาน” กระดาษของไพ่ก็ทำจากกระดาษหนา คงทน แต่ย่อมทำให้การสับไพ่ทำได้ยากกว่า
ชาวจีนนิยามไพ่ว่าเป็นสิ่งของที่ใช้ฆ่าเวลาได้อย่างดีโดยไม่จำกัดเรื่องสถานที่ เนื่องจากพกพาสะดวก เล่นเป็นกลุ่มเล็กๆ ได้โดยไม่จำกัดเรื่องวุฒิ เล่นไม่ยากเหมือนหมากรุก อย่างไรก็ตาม ความนิยมของไพ่ก็ทำให้ผู้ปกครองต้องออกกฎหมายในช่วงศตวรรษที่ 18 ห้ามข้าราชการเล่นพนัน ห้ามบุคคลคนเดียวผลิตและจำหน่ายไพ่กระดาษมากกว่า 1,000 ใบ
โรเบิร์ต เทมเพิล อธิบายว่า ไพ่กระจายจากจีนเข้าสู่ตะวันตกโดยสองรูปแบบ ไม่จากชาวอาหรับ ก็จากนักเดินทางอย่างเช่นมาร์โค โปโล ซึ่งเดินทางไปมาในสมัยราชวงศ์มองโกล ขณะที่ไพ่ที่เก่าแก่ที่สุดปรากฏอยู่ที่เยอรมนีและสเปน ในปี 1377
ชาวอาหรับเรียนรู้วิธีผลิตกระดาษจากนักโทษจีนที่ถูกจับหลังการสู้รบที่เมืองซามาร์แคนด์ พวกเขาเก็บวิธีไว้เป็นความลับ และขายกระดาษให้ชาวยุโรปจนทำเงินได้มากมาย ขณะที่ยุโรปได้กระดาษครั้งแรกจากชาวอาหรับในปลายศตวรรษที่ 8 หลังศตวรรษที่ 11 กระดาษเริ่มเข้ามาแทนที่ปาปิรุสอย่างช้าๆ ในตะวันตก ในยุโรปเริ่มต้นผลิตกระดาษครั้งแรกในศตวรรษที่ 12
นอกจากความสัมพันธ์ระหว่างไพ่กับกระดาษแล้ว ไพ่ยังมักถูกเชื่อมโยงกับการพิมพ์อย่างใกล้ชิด โยฮันส์ กูเตนเบิร์ก นักประดิษฐ์ชื่อดังในยุโรปช่วงศตวรรษที่ 15 เมื่อประสบปัญหาเงินทุน เขายังนำภาพบุคคลที่แต่เดิมเตรียมไว้ใช้พิมพ์ประกอบไบเบิลมาพิมพ์ที่ด้านหลังไพ่อีกด้วย
อ้างอิง :
เทมเพิล, โรเบิร์ต. ต้นกำเนิด 100 สิ่งแรกของโลก-The Genious of China. กรุงเทพฯ : มติชน, 2554
เผยแพร่ในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 21 มกราคม 2562
