เมื่อเรามองย้อนไปดูอดีตก็จะพบความเป็นไป 2 ด้านที่นำไปสู่ความเข้าใจระหว่างความสัมพันธ์ของคน 2 ชาติที่พลิกผันอย่างถล่มทะลายแม้ในสมัยเดียวกัน อะไรเป็นปัจจัยให้สยามเป็นทั้งมิตรและศัตรูกับฝรั่งเศสในช่วงเวลาเพียง 30 ปี

ไขปริศนาความพลิกผันทางการเมืองระหว่างสยามกับฝรั่งเศสโดยใช้เหตุผลของรัชกาลที่ 5 เป็นผู้อธิบายไว้ด้วยพระองค์เอง ในเอกสารหายากที่ตกค้างอยู่นอกประเทศไทยมานานถึง 142 ปี เพิ่งค้นพบใหม่เมื่อไม่นานมานี้ เป็นบริบทใหม่ของการเข้าใจประวัติศาสตร์ ศึกษาประวัติศาสตร์อย่างมีสติต้องศึกษาจากหลักฐานชั้นต้นที่มีเหตุผลรับรอง

อ่านประวัติศาสตร์เพื่อจะได้เข้าใจเหตุผลของปัจจุบันจากบทความของ ไกรฤกษ์ นานา ใน นิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับเดือนกรกฎาคม 2559 วางแผงแล้วทั่วฟ้าเมืองไทย การอ่านจะช่วยให้เราเข้าใจเรื่องราวของเมืองไทยอย่างถ่องแท้และรักเมืองไทยยิ่งขึ้น