“ผู้ถวายน้ำอภิเษก” ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 

ผู้ถวายน้ำอภิเษก

การถวายน้ำอภิเษก เป็นหนึ่งในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก นอกจาก “น้ำ” ที่ใช้ในพระราชพิธีจะต้องนำมาจากแหล่งน้ำศักดิ์สิทธิ์แล้ว “ผู้ถวายน้ำอภิเษก” ก็มีความสำคัญยิ่งเช่นกัน

การกำหนด “ผู้ถวายน้ำอภิเษก” ที่ผ่านมาปรับเปลี่ยนไปในแต่ละรัชกาล ตัวอย่างเช่น

รัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว “พราหมณ์” เป็นผู้ถวายน้ำอภิเษก รวมทั้งน้ำพระมหาสังข์ และน้ำเทพมนต์

รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงให้ “ราชบัณฑิต” เข้ามาเป็นผู้ถวายน้ำอภิเษกเป็นครั้งแรก พราหมณ์พิธีถวายน้ำพระมหาสังข์ พราหมณ์พฤติบาศถวายน้ำเทพมนต์

โดยผู้ถวายน้ำอภิเษก ได้แก่ ๑. กรมหมื่นนุชิตชิโนรส ศรีสุคตขัติวงศ์ ๒. พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าฤกษ์ ๓. สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้ากรมขุนอิศเรศรังสรรค์ ๔. พระวรวงศ์เธอ กรมขุนรามอิศเรศ ๕. พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมขุนเดชอดิศร ๖. พระเจ้าพี่นางเธอ กรมขุนพิพิธภูเบนทร์ ๗. เจ้าพระยาคลัง ว่าที่สมุหพระกลาโหม ๘. พระยาศรีพัฒนราชโกษา

และพราหมณ์ถวายน้ำสังข์อีก ๗ คน ได้แก่ ๑. หลวงศรีสิทธิชัยหมอเฒ่า ๒. พระมหาราชครูพิธี ๓. พระครูอัษฎาจารย์ ๔. หลวงจักรปาณี ๕. หลวงราชมุนี ๖. หลวงศิวาจารย์ ๗. หลวงเทพาจารย์

รัชกาลพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จพระราชดำเนินไปยังพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ประทับ ณ พระที่นั่งอัฐทิศอุทุมพรราชอาสน์ แปรพระพักตร์สู่ทิศบูรพา (ทิศตะวันออก) เป็นปฐม ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ “สมาชิกสภาผู้แทนราษฎร” ประจำทิศทั้ง ๘ ถวายน้ำอภิเษก (เดิมคือราชบัณฑิต และพราหมณ์ถวาย) เป็นนัยแสดงถึง “พระมหากษัตริย์ในระบอบประชาธิปไตย” ส่วนการถวายน้ำพระมหาสังข์และน้ำเทพมนต์คงเป็นพราหมณ์เช่นเดิม

รัชกาลพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ผู้ถวายน้ำอภิเษกทั้ง ๘ ทิศ ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช ๒๕๖๒ พันโท สมชาย กาญจนมณี ปฏิบัติหน้าที่สมุหพระราชพิธี ทูลเกล้าฯ ถวายพระเต้าเบญจคัพย์ รัชกาลที่ ๑ สำหรับทรงรับน้ำอภิเษกประจำทิศโดยทักษิณาวรรต ดังนี้

ทิศบูรพา (ตะวันออก) พลเรือเอก หม่อมเจ้าปุสาณ สวัสดิวัตน์ กราบบังคมทูลถวาย พระพรชัยมงคล และทูลเกล้าฯ ถวายน้ำอภิเษกด้วยถ้วยศิลาจารึกพุทธคาถาเป็นทิศแรกแล้ว พระมหาราชครูพิธีศรีวิสุทธิคุณ ประธานพระครูพราหมณ์ ทูลเกล้าฯ ถวายน้ำเทพมนต์ด้วยพระครอบเฟือง (สัมฤทธิ์) เสร็จแล้ว ทูลเกล้าฯ ถวายน้ำเทพมนต์ด้วยพระมหาสังข์ประจำทิศที่พระหัตถ์ทุกทิศ ตามลำดับ หลังผู้ถวายน้ำอภิเษก

ทิศอาคเนย์ (ตะวันออกเฉียงใต้) หม่อมเจ้ามงคลเฉลิม ยุคล

ทิศทักษิณ (ใต้) พลโท หม่อมเจ้าเฉลิมศึก ยุคล

ทิศหรดี (ตะวันตกเฉียงใต้) พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ประธานองคมนตรี

ทิศประจิม (ตะวันตก) พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี

ทิศพายัพ (ตะวันตกเฉียงเหนือ) นายพรเพชร วิชิตชลชัย ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ

ทิศอุดร (เหนือ) นายชีพ จุลมนต์ ประธานศาลฎีกา

ทิศอีสาน (ตะวันออกเฉียงเหนือ) นายจรัส สุวรรณเวลา ราชบัณฑิต


อ้างอิง

ณัฏฐภัทร จันทวิช. พระราชพิธีบรมราชาภิเษก, กรมศิลปากรจัดพิมพ์เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชฯ  ธันวาคม ๒๕๓๐

ดร.นนทพร อยู่มั่งมี, ผศ.ดร. พัสวีสิริ เปรมกุลนันท์, เสวยราชสมบัติกษัตรา. สำนักพิมพ์มติชน มีนาคม ๒๕๖๒

พระราชพิธีบรมราชาภิเษก. กระทรวงวัฒนธรรม พ.ศ. ๒๕๖๐

“ผู้ถวายน้ำอภิเษก สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทั้ง ๘ ทิศ” ใน, มติชนออนไลน์ วันที่ ๔ พฤษภาคม ๒๕๖๒.