กรงดักแมลงสาบ ย้อนรากนวัตกรรมอันมีมาหลายทศวรรษ ชาวบ้านใช้ปราบยอดนักไต่

กรงดักแมลงสาบ เครื่องดักทำลายแมลงสาบอย่างปลอดมลพิษ

กรงดักแมลงสาบ มีวิธีการใช้งานที่แสดงว่าชาวบ้านต้องการกำจัดแมลงสาบโดยตรง และรู้จักประดิษฐ์เครื่องมือดักแมลงสาบมานานไม่ต่ำกว่า ๒๐-๓๐ ปีแล้ว ทั้งยังดักทำลายแมลงสาบอย่างปลอดมลพิษด้วย

ในบรรดาข้าวของเครื่องใช้ติดไม้ติดมือชาวบ้านก็จะเป็นเครื่องมือหากิน กับเครื่องมือทำกิน พวกเครื่องมือหากินอย่างอุปกรณ์ทำนา จอบ เสียม พวกแห สุ่ม อวน เบ็ด พวกเครื่องมือทำกินก็เช่นของในครัว ครก สาก หม้อแกง กระบวย มีด ของเหล่านี้เมื่อเลิกใช้แล้วจึงถูกล้างเก็บเข้าที่ และยังกล่าวกันว่าต้องคอยดูแลอย่าให้ใครเหยียบข้ามไปมาจะหากินไม่ขึ้น เครื่องมืออย่างจอบ เสียม จึงมักวางเสือกตามใต้ถุนบ้าน เครื่องมือคุ้นมือในครัวอย่างมีด สาก กระจ่า กระบวย มักวางที่สูง บ้างก็นำลำไม้ไผ่ยาว ๔-๕ กระบอก นำมาเจาะส่วนผิวออกเป็นช่องใช้ใส่มีด สาก พวกนี้

เครื่องใช้ในครัวเรือนที่วางในที่สูงๆ ทำให้คนไม่ข้ามไปมา ไม่เผลอเหยียบเป็นอันตราย โดยเฉพาะเด็กเล็กที่ไม่รู้ประสา ทั้งยังป้องกันมด หนู แมลงสาบ คลุกคลีพวกเครื่องมือทำกินด้วย

นอกจากวางเครื่องมือเครื่องใช้ในที่สูงเพื่อหลีกห่างสัตว์กวนใจในบ้านแล้ว ชาวบ้านยังคิดเครื่องมือเพื่อกำจัดสัตว์พวกนี้โดยเฉพาะ ที่พบกันมาก เช่น เครื่องมือดักหนู ประเภทล่อให้มากินเหยื่อแล้วถูกขังในกรง ประเภทที่มากินเหยื่อแล้วถูกทุบด้วยไม้ท่อนใหญ่ ส่วนเครื่องมือดักแมลงสาบอาจไม่หลากหลายเท่าเครื่องมือดักหนู แต่ก็มีประสิทธิภาพอย่างสูง

กรงดักแมลงสาบ เครื่องดักทำลายแมลงสาบอย่างปลอดมลพิษ

กรงดักแมลงสาบมีลักษณะเป็นแป้นไม้มือถือ มีโครงลวดครอบไว้ ด้านบนโครงลวดมีรูหรือช่องเป็นปากทางเข้า ยื่นเหมือนเป็นอุโมงค์ลงไปด้านในโครง ส่วนแป้นไม้ตรงมือถือดึงออกได้เมื่อจะเคาะแมลงสาบออกทางช่องนี้

วัสดุที่ใช้ทำกรงดักแมลงสาบใช้ลวดกับไม้เนื้อแข็ง ไม้เนื้อแข็งตัดแต่งง่ายๆ เป็นรูปวงกลม บางอันทำให้มีส่วนด้ามจะได้หยิบใช้ได้สะดวก ส่วนโครงลวดด้านบนด้ามไม้จึงถักเว้นว่างไว้เหมือนเป็นประตู เวลาใช้งานให้หาไม้อีกชิ้นมาจุกปิดช่องประตูไว้ หรือใช้ใบตองพับทบๆ กันปิดรูไว้ก็ได้ ส่วนกรงบางอันให้แมลงสาบออกตรงแป้นไม้ส่วนที่มือถือซึ่งดึงออกได้ดังกล่าว

ขั้นตอนการทำเริ่มทำจากโครงลวดก่อน โดยใช้ลวดเส้นใหญ่ตั้งเป็นโครง แล้วนำลวดเส้นเล็กมาพันขัด คล้ายๆ การสานสุ่ม เริ่มมัดหรือเคียนลวดจากส่วนด้านในที่เป็นเหมือนอุโมงค์ก่อน แล้วดัดลวดส่วนโครงให้โค้งเป็นรูปทรงฝาชี เมื่อพันลวดเส้นเล็กเสร็จให้เหลือลวดเส้นใหญ่ที่เป็นโครงไว้ยาวประมาณ ๑ เซนติเมตร เอาไว้ปักยึดกับแป้นไม้

เวลาใช้งานให้นำกรงนี้ไปวางตามมุมห้อง ตามที่อับชื้น ใส่เหยื่อพวกข้าวเปลือก ข้าวสารไว้ภายใน เมื่อแมลงสาบได้กลิ่นอาหารจะพากันปีนลงไปกิน และปีนกลับขึ้นมาไม่ได้ เพราะท้องใหญ่ขึ้น น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น ทั้งหลังก็หนัก ส่วนใหญ่เมื่อแมลงสาบปีนไต่โครงลวดภายในเมื่อถึงส่วนโค้งจะหงายหลังตกลงมา หากแมลงสาบตกมาถึงพื้นในจังหวะที่หงายท้อง และไม่มีผนังให้พลิกกลับตัว ในเวลาไม่นานนักแมลงสาบจะตาย แล้วจึงเคาะออกตรงช่องที่จุกปิดไว้

กรงชนิดนี้ดักแมลงสาบได้คราวละมากๆ บางคราวได้ ๒๐-๓๐ ตัว เป็นการดักโดยไม่ต้องทุบหรือตี ซึ่งมีกลิ่น “สาบ” จึงเรียกแมลงสาบ ตีมากๆ เข้าก็ทำให้คนป่วยไข้ และเป็นการดักโดยไม่ต้องใช้สารเคมีฉีดพ่น

มีเกร็ดเล็กๆ น้อยๆ เกี่ยวกับการดักแมลงสาบ เช่น เหยื่ออย่างข้าวเปลือก ข้าวสารต้องนำไปอาบแดดก่อน คือตากแดดให้มีกลิ่นหอมเหมือนเก็บเกี่ยวมาใหม่ๆ คิดกันไปเองว่าแมลงสาบชอบกิน แล้วก็เล่าเชิงขำขันกันว่า เวลาจะจับแมลงสาบ ควรเรียกแมลงสาบเชิงยกยอว่า “ท่านขุน” จะได้ไม่ได้กลิ่นกลิ่นตัวแมลงสาบ บางคนก็ล้อเลียนท่าทางการตายของแมลงสาบว่าถ้าหงายท้องตกจากที่สูงตาย คือตายด้วยอุบัติเหตุ ถ้าคว่ำหน้าท่าปกติ คือตายเพราะหมดอายุขัย

ข้อสังเกตพวกนี้เองที่นำมาสู่การลงมือปฏิบัติ เป็นการประดิษฐ์เครื่องมือเพื่อปราบยอดนักปีนไต่อย่างแมลงสาบโดยตรง