พระพุทธรูปปาง “ยืนคลายเมื่อย” ที่ศรีลังกา

พระพุทธรูปยืนที่คัลวิหาร เมืองโปลนนารุวะ ประเทศศรีลังกา (ภาพโดย Bernard Gagnon, via Wikimedia Commons)

พระพุทธรูปยืนองค์นี้ประดิษฐานอยู่ที่คัลวิหาร เมืองโปลนนารุวะ ประเทศศรีลังกา มีลักษณะพักเข่าในท่วงท่ายืนตริภัังค์ พระหัตถ์ทั้งสองกอดพระอุระอย่างหลวมๆ เป็นท่ายืนพักผ่อน แต่พระเกตุมาลากลับหายไปทำให้มีบางท่านมองว่าจะเป็นพระพุทธสาวกหรือไม่? และหากเป็นพระพุทธรูปจะเป็นพระพุทธรูปปางอะไร?

จากข้อมูลของศาสตราจารย์เกียรติคุณ คุณหญิงไขศรี ศรีอรุณ ในหนังสือ พระพุทธรูปปางต่างๆ ในสยามประเทศ กล่าวว่า มีผู้อธิบายไว้ว่าพระพุทธรูปองค์นี้น่าจะเป็นพระพุทธรูปปางถวายเนตร ตามเหตุการณ์ในพุทธประวัติหลังพระองค์เสด็จออกจากรัตนบัลลังก์ที่ตรัสรู้ใต้ต้นศรีมหาโพธิ์ไปยืน “กลางแจ้ง” ลืมพระเนตรบูชาพระศรีมหาโพธิ์เป็นเวลา 7 วัน

แต่ ศ. คุณหญิงไขศรี กล่าวว่า พระปางถวายเนตรเป็นปางที่เพิ่งคิดในประเทศไทยเมื่อสมัยรัชกาลที่ 3 ซึ่งไม่น่าจะเอาไปอธิบายการสร้างพระพุทธรูปที่คัลวิหารในศรีลังกาได้ (คัลวิหารสร้างแล้วเสร็จตั้งแต่ศตวรรษที่ 12) และหากพิจารณาร่องรอยแนวอิฐด้านข้างที่พังลงเหลือสูงจากพื้นดินเพียงฐานพระพุทธรูป ย่อมทำให้รู้ว่าพระพุทธรูปองค์นี้เป็นพระพุทธรูปที่สร้าง “ในอาคาร” ย่อมไม่น่าใช่พระปางถวายเนตรแน่ แต่น่าจะเป็นภาพพระพุทธองค์ทรงยืนอยู่ในพระคันธกุฎี ซึ่ง ศ.คุณหญิงไขศรี อธิบายว่า

“เป็นการสร้างพระพุทธรูปในอิริยาบถยืนเพื่อสำราญพระอิริยาบถ คลายความเมื่อยล้าจากการเดินเป็นระยะทางไกลตามที่มีกล่าวในพระอรรถกาแห่งพระกสิสูตร” นั่นเอง

(ภาพโดย Bernard Gagnon, via Wikimedia Commons)