หมายเหตุ : ดัดแปลงมาจากบทความเรื่อง “การวิเคราะห์ระบบเสียงวรรณยุกต์ของชาวกรุงศรีอยุธยาจากเสียงเจรจาโขนและจินดามณี” ของผู้เขียน ในวารสารศิลปศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ฉบับเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ในวโรกาสพระชนมายุ 80 พรรษา (ดูรายละเอียดในเอกสารอ้างอิง)

---

 

ในหนังสือ “อยุธยายศยิ่งฟ้า” ของสุจิตต์ วงษ์เทศ (2544) คุณสุจิตต์ตั้งข้อสังเกตเกี่ยวกับสำเนียงภาษาโขนไว้ดังนี้

“…สำเนียงเจรจาโขน คือสำเนียงหลวง ที่ชาวกรุงศรีอยุธยาสมัยนั้นพูดจากันในชีวิตประจำวัน รวมทั้งในราชสำนักด้วย (น.248)

...สำเนียงพูดของคนส่วนใหญ่ในยุคอยุธยาน่าจะมีหางเสียงลากยาวกว่าปัจจุบัน และควรจะเป็นสำเนียงอย่างที่ทุกวันนี้เรียกว่า “เหน่อ” อย่างสำเนียงสุพรรณบุรี-เพชรบุรี มีหลักฐานอยู่ในบทละครนอกสมัยอยุธยาที่เขียนลงในสมุดข่อย ลงวรรณยุกต์ไว้จะใกล้เคียงกับสำเนียง “เหน่อ”

หลักฐานอีกอย่างหนึ่งคือลีลาเจรจาโขน เพราะโขนเป็นการละเล่นศักดิ์สิทธิ์ มีการเปลี่ยนแปลงน้อย เพราะต้องรักษา “ขนบ” ของโขนยุคอยุธยาอย่างแข็งแรงรวมทั้งเจรจาโขนก็ต้องรักษาลีลาสำเนียงดั้งเดิมไว้จนถึงทุกวันนี้ ถ้าเทียบกับลีลาเจรจาโขนกับสำเนียง “เหน่อ” แล้ว จะได้ยินเป็นสำเนียงเดียวกันไม่ผิดเพี้ยน หากลองให้ชาวบ้านนอกเมืองสุพรรณบุรีปัจจุบันลองเปล่งสำเนียงปกติในชีวิตประจำวันแต่ว่าตามบทเจรจาโขน ก็จะฟังเป็นสำเนียงที่คนเจรจาโขนปฏิบัติอยู่นั่นเอง

ด้วยเหตุนี้จึงน่าเชื่อว่าราษฎรส่วนใหญ่ของกรุงศรีอยุธยาพูดจากันด้วยสำเนียงอย่างหนึ่ง ที่ปัจจุบันเรียกว่า “เหน่อ”…” (น.251)

หมายเหตุ : ผู้เขียนเป็นผู้เน้นข้อความที่คุณสุจิตต์ได้ตั้งข้อสังเกตไว้

คำกล่าวของคุณสุจิตต์มีประเด็นน่าสนใจและก่อให้เกิดคำถามดังนี้

1. ความเห็นที่ว่าสำเนียงพูดของคนส่วนใหญ่ในยุคอยุธยาน่าจะมีหางเสียงลากยาวกว่าปัจจุบันนั้น หากมาจากข้อสังเกตที่ว่าเพราะบทเจรจาโขนมีลักษณะลากเสียงยาวก็ดูยังมีข้อน่าสงสัยอยู่ เพราะการละเล่นโขนเป็นศิลปะที่มีท่าร่ายรำประกอบ การขับร้องอันประกอบไปด้วยบทพากย์ บทเจรจา และบทร้องเป็นองค์ประกอบที่ผู้พากย์เจรจาจะต้องออกเสียงให้ตรงจังหวะท่ารำของผู้แสดงอย่างผสมกลมกลืน มิใช่เป็นบทสนทนาในชีวิตประจำวันดังเช่นการแสดงละครหรือภาพยนตร์ทั่วไป บทเจรจาโขนจึงย่อมต้องมีลักษณะน้ำเสียงช้าลงกว่าคำพูดปกติ นอกจากนี้บทเจรจาโขนเป็นกลอนที่มีข้อความร่ายยาว โดยผู้เจรจาต้องคำนึงถึงสัมผัสที่คล้องจองกันด้วย ฉะนั้นจึงไม่น่านำการ “ลากเสียงยาว” ของบทเจรจาโขนมาเป็นหลักในการตีความว่าสำเนียงภาษาในสมัยกรุงศรีอยุธยาน่าจะลากเสียงยาวกว่าในปัจจุบันได้

2. คุณสุจิตต์กล่าวว่าสำเนียงเจรจาโขนกับสำเนียงสุพรรณบุรี-เพชรบุรี ที่เราเรียกกันว่า “เหน่อ” นั้น เป็นสำเนียงเดียวกัน “ไม่ผิดเพี้ยน” ในข้อนี้ผู้เขียนไม่เห็นด้วยเท่าใดนัก เป็นที่ทราบกันดีว่าธรรมชาติของภาษา (และในที่นี้หมายถึงภาษาพูด) ย่อมเกิดการเปลี่ยนแปลงเสมอ ทั้งที่สังเกตได้และไม่ได้ ยกตัวอย่างเช่น เราคงจะสังเกตเห็นว่าปัจจุบันคนรุ่นใหม่ออกเสียง ร เรือ และ ล ลิง ปะปนกันมากขึ้นกว่าแต่ก่อน ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าทั้งสองเสียงนี้ซึ่งถือเป็นคนละหน่วยเสียงในภาษาไทยกำลังจะวิวัฒนาการมาเป็นหน่วยเสียงเสียงเดียวกันในอนาคต ในทางตรงข้ามหากนำสำเนียงของคนรุ่นปู่ย่าตายายมาเปรียบกับสำเนียงของเด็กรุ่นหลาน เราอาจไม่ได้สังเกตเห็นว่าเสียงวรรณยุกต์ของคนทั้งสองรุ่นแตกต่างกันนัก ทั้งๆ ที่การเปลี่ยนแปลงได้เริ่มเกิดขึ้นแล้ว เช่นการเปลี่ยนแปลงของเสียงวรรณยุกต์โทในภาษาไทยกรุงเทพฯ (วรรณา เทียนมี, 2525 และผณินทรา ธีรานนท์, 2545)

ฉะนั้นหากสำเนียงโขนคือตัวแทนสำเนียงของคนอยุธยาในสมัยกรุงศรีอยุธยาแล้ว สำเนียงของคนอยุธยาหรือคนในจังหวัดใกล้เคียงก็ไม่จำเป็นต้องมีสำเนียงเดียวกันกับสำเนียงภาษาโขน เพราะเสียงย่อมเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลาดังกล่าวมาแล้ว

อนึ่งประเด็นที่ว่าสำเนียงเจรจาโขนจะเหมือนหรือต่างจากสำเนียงสุพรรณบุรี-เพชรบุรีปัจจุบันหรือไม่นั้น เป็นเรื่องที่สามารถพิสูจน์ได้ด้วยการนำสำเนียงเจรจาโขนมาเปรียบเทียบกับระบบเสียงวรรณยุกต์ของภาษาไทยถิ่นกลางที่ครอบคลุมจังหวัดต่างๆ ทางภาคกลางของประเทศ ซึ่งได้มีผู้ศึกษาระบบเสียงวรรณยุกต์ไว้หลายจังหวัดด้วยกัน ทั้งในจังหวัดอยุธยาและอ่างทอง (ยาใจ มาลัยเจริญ, 2530) รวมถึงจังหวัดรายรอบ ได้แก่ สุพรรณบุรี (ม.ร.ว.กัลยา ติงศภัทิย์, 2526) นครปฐม (จรรยา นวลจันทร์แสง, 2535) ราชบุรี (ลอรัตน์ รัตนดิลก ณ ภูเก็ต, 2525) และเพชรบุรี (อภิญญา พรสิบ, 2537)

เพื่อตอบข้อสงสัยในประเด็นดังกล่าว ผู้เขียนได้ทำการวิจัยด้วยการเก็บตัวอย่างสำเนียงเจรจาโขนหลวง จากการขับร้องของคุณวิทยา แสงสมมาตร์ นักพากย์เจรจาโขนและนักเชิดหุ่นละครเล็กคณะโจหลุยส์ เธียเตอร์ แล้วนำข้อมูลเสียงเจรจาโขนนั้นมาวิเคราะห์หาระบบเสียงวรรณยุกต์ตามวิธีการวิเคราะห์ระบบเสียงวรรณยุกต์ของภาษาไทยถิ่น ซึ่งเสนอโดยศาสตราจารย์วิลเลียม เจ. เก็ดนีย์ (William J. Gedney, 1972)¹

ผู้เขียนพบว่าสำเนียงเจรจาโขนมีลักษณะร่วมของระบบเสียงวรรณยุกต์ของภาษาไทยถิ่นกลางอย่างชัดเจน แต่เมื่อนำระบบเสียงเจรจาโขนมาเปรียบเทียบกับระบบเสียงวรรณยุกต์ของภาษาไทยถิ่นกลาง ปรากฏว่ายังไม่พบระบบวรรณยุกต์ของภาษาไทยกลางถิ่นใดที่มีเสียงวรรณยุกต์ตรงกับสำเนียงเจรจาโขนเลยแม้แต่ถิ่นเดียว ซึ่งนั่นมิได้หมายความว่าสำเนียงโขนมิใช่ตัวแทนของสำเนียงชาวกรุงศรีอยุธยา ในทางตรงข้ามหากสำเนียงโขนเป็นสำเนียงของชาวกรุงศรีอยุธยาจริง ก็มิใช่เรื่องประหลาดที่เราไม่พบสำเนียงนี้ในปัจจุบัน เพราะนับจากช่วงที่มีการละเล่นโขนในสมัยกรุงศรีอยุธยาจนถึงวันนี้ เวลาได้ล่วงเลยมากว่า 300 ปีแล้ว เสียงพูดจึงย่อมเปลี่ยนแปลงไปเป็นธรรมดา

3. คุณสุจิตต์ตั้งข้อสังเกตว่าโขนเป็นการละเล่นศักดิ์สิทธิ์ สำเนียงโขนจึงมีการเปลี่ยนแปลงน้อย ประเด็นนี้เป็นไปได้มากน้อยเพียงใด? หากเป็นได้ตามข้อสันนิษฐานดังกล่าวสำเนียงโขนจะมีประโยชน์อย่างมากต่อวงการศึกษาวิชาภาษาศาสตร์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องของวิวัฒนาการภาษาไทย เท่าที่ผ่านมานักภาษาศาสตร์ภาษาไทเชิงประวัติ เช่น ฟังกุยลี (Fang Kuei Li, 1977) มาร์วิน บราวน์ (Marvin Brown, 1985) หรือวิลเลียม เก็ดนีย์ (William J. Gedney, อ้างแล้ว) ต่างก็ได้ศึกษาค้นคว้าถึงเรื่องของเสียงในภาษาไทดั้งเดิม (Proto-Tai) ตามหลักวิทยาศาสตร์

กล่าวคือตั้งสมมติฐานในเรื่องของวิวัฒนาการภาษาและหน่วยเสียงโบราณของภาษาไทดั้งเดิมด้วยการนำข้อมูลภาษาไทถิ่นต่างๆ ในปัจจุบันมาศึกษาเปรียบเทียบ อย่างไรก็ตามคงต้องยอมรับว่าเสียงในภาษาไทเดิมซึ่งนักภาษาศาสตร์เสนอขึ้นนั้นก็เป็นเพียงข้อเสนอ หรืออาจจะเรียกว่า “เดา” ก็ได้ เพราะในความเป็นจริงเราไม่มีทางทราบได้ว่าเสียงในสมัยก่อนเป็นอย่างไรแน่ แม้จะเป็นการ “เดา” ตามหลักวิชาการ (educated guess) ก็ตาม

ข้อสังเกตของคุณสุจิตต์ที่ว่าสำเนียงโขนน่าจะเป็นสำเนียงของคนในสมัยกรุงศรีอยุธยา เพราะโขนเป็นการละเล่นที่ศักดิ์สิทธิ์จึงน่าจะมีการรักษารูปแบบการร้องไว้ให้คงเดิมนั้น ผู้เขียนเห็นว่ามีความเป็นไปได้สูง เนื่องจากโขนเป็นการละเล่นเพียงรูปแบบเดียวที่ใช้เล่นกันภายในราชสำนักเท่านั้น การแสดงโขนถูกจัดขึ้นอย่างต่อเนื่องภายในราชสำนักเรื่อยมาจนกระทั่งถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ ธนิต อยู่โพธิ์ (2495 : 43) กล่าวว่าในสมัยรัชกาลที่ 6 พระองค์ได้ทรงทำนุบำรุงการละเล่นโขน ถึงกับจัดให้มีกรมโขนขึ้น และแม้โขนจะถึงยุคเสื่อมลงในช่วงต้นรัชกาลที่ 7 ก็เป็นเพียงช่วงสั้นๆ เท่านั้น เมื่อกรมศิลปากรจัดให้มีการฟื้นฟูการแสดงโขนขึ้นใหม่นั้น ครูผู้สอนก็ยังคงเป็นผู้ที่อยู่ในช่วงโขนรุ่งเรืองในรัชกาลที่ 6 นั่นเอง

กล่าวโดยสรุปแม้โขนจะผ่านยุคเสื่อมไปบ้างในบางช่วง แต่การละเล่นโขนไม่เคยสูญหายไปอย่างสิ้นเชิง ในทางตรงข้ามเมื่อมีการฟื้นฟูการละเล่นโขนคราใด ผู้สอนและผู้เล่นก็ยังคงถ่ายทอดศิลปะแขนงนี้จากรุ่นหนึ่งไปสู่อีกรุ่นหนึ่ง การเปลี่ยนแปลงจึงไม่น่าเกิดขึ้นอย่างมากมายนัก

ประเด็นต่อมาที่น่าคิดก็คือ เราจะมีหลักฐานทางรูปธรรมอะไรอีกบ้างที่พอจะชี้ให้เห็นว่าเสียงเจรจาโขนเป็นสำเนียงของชาวกรุงเก่า?

ผู้เขียนนึกไปถึงจินดามณี ตำราภาษาไทยฉบับเก่าแก่ที่สุดที่แต่งขึ้นในสมัยกรุงศรีอยุธยา

ความคล้ายคลึงกันของสำเนียงโขนกับการผันเสียงวรรณยุกต์ในจินดามณี : สำเนียงเดียวกันหรือเรื่องบังเอิญ?

สมเด็จพระบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอธิบายว่า พระราชพงศาวดารฉบับหลวงประเสริฐ ระบุไว้ว่าสมเด็จพระนารายณ์มหาราชดำรัสสั่งให้พระโหราธิบดีแต่งหนังสือจินดามณีรวมทั้งพระราชพงศาวดารอื่นๆ ขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2223 (กรมศิลปากร, 2502) นอกจากนี้ยังมีหนังสือจินดามณีอีกฉบับหนึ่ง ซึ่งแต่งขึ้นในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ในราวปี พ.ศ. 2275 (สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี, สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ, 2543)

หนังสือจินดามณีทั้งสองฉบับนี้มีเนื้อหาส่วนหนึ่งที่สอนวิธีการผันเสียงวรรณยุกต์และการหัดอ่านออกเสียงชุดคำตามพยัญชนะต้น เนื้อหาดังกล่าวในหนังสือจินดามณีจึงเป็นหลักฐานชิ้นสำคัญมากที่แสดงถึงวิธีการออกเสียงวรรณยุกต์ในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย ผู้เขียนจึงได้ทดลองตีความจากคำอธิบายเรื่องการผันวรรณยุกต์จากจินดามณีทั้งสองฉบับ เพื่อหาระบบเสียงวรรณยุกต์ที่ปรากฏในจินดามณี จากนั้นจึงนำระบบเสียงวรรณยุกต์ดังกล่าวมาเทียบกับสำเนียงโขน ผลการศึกษาพบว่าเสียงวรรณยุกต์ของทั้งสามระบบมีความคล้ายคลึงกันหลายประการ ดังนี้

1. พยางค์เป็นที่ขึ้นต้นด้วยอักษรสูง ไม่มีรูปวรรณยุกต์กำกับ เช่นคำว่า “ขา” “หู” “หัว” เสียงวรรณยุกต์ทั้งสามระบบมีเสียงสูงระดับ

2. พยางค์เป็นที่ขึ้นต้นด้วยอักษรสูง มีรูปไม้โทกำกับ เช่นคำว่า “ข้า” “ให้” และพยางค์เป็นที่ขึ้นต้นด้วยอักษรต่ำ มีรูปไม้เอกกำกับ เช่นคำว่า “ยิ่ง” “มั่น” เสียงวรรณยุกต์ทั้งสามระบบปรากฏเป็นเสียงต่ำ

3. พยางค์เป็นที่ขึ้นต้นด้วยอักษรกลางและต่ำ ไม่มีรูปวรรณยุกต์กำกับ เช่นคำว่า “กา” “ดา” “คา” เสียงเจรจาโขนมีเสียงตก-กลางระดับ ส่วนระบบวรรณยุกต์จากจินดามณีสองฉบับปรากฏเป็นเสียงกลางระดับ

สำหรับโครงสร้างพยางค์ที่พบว่าเสียงวรรณยุกต์ทั้งสามระบบมีสัทลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ต่างออกไป ได้แก่ โครงสร้างพยางค์ที่ขึ้นต้นด้วยอักษรสูงและกลาง มีรูปไม้เอกกำกับ เช่นคำว่า “ข่า” “ป่า” โครงสร้างพยางค์ประเภทนี้ เสียงเจรจาโขนใช้วรรณยุกต์ตก-กลางขึ้น จินดามณีฉบับสมเด็จพระนารายณ์ใช้วรรณยุกต์กลางระดับและสูงระดับ ส่วนจินดามณีฉบับสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศมีเสียงวรรณยุกต์กึ่งสูง

ความคล้ายคลึงกันของเสียงวรรณยุกต์ในรูปแบบที่ 1 นั้นไม่น่าจะเกิดจากความบังเอิญ จากการที่ผู้เขียนได้สำรวจระบบเสียงวรรณยุกต์ในภาษาไทยถิ่นกลางปัจจุบันเท่าที่มีผู้ศึกษาไว้ ผู้เขียนยังไม่พบภาษาไทยกลางถิ่นใดเลยที่มีเสียงวรรณยุกต์สูงระดับเหมือนเสียงเจรจาโขนและจินดามณีทั้งสองฉบับ คำในภาษาไทยถิ่นกลางที่มีโครงสร้างพยางค์ในรูปแบบที่ 1 นั้น ปัจจุบันส่วนใหญ่มักเป็นเสียงต่ำ-ขึ้น และในบางท้องถิ่นมีเสียงสูง-ตก เสียงสูงระดับที่พบในสำเนียงโขนและจินดามณีจึงน่าจะสะท้อนสัทลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ในสมัยนั้น นอกจากนี้เสียงต่ำที่สอดคล้องกันในรูปแบบที่ 2 ข้างต้น ก็ไม่น่าเกิดขึ้นด้วยความบังเอิญอีกเช่นเดียวกัน โครงสร้างพยางค์ประเภทเดียวกันนี้ส่วนใหญ่เป็นเสียงสูง-ตกในภาษาไทยถิ่นกลางปัจจุบัน

อย่างไรก็ตามแม้หลักฐานที่ได้ยังไม่อาจทำให้ผู้เขียนสามารถสรุปได้ว่าระบบเสียงวรรณยุกต์ในสมัยกรุงศรีอยุธยาโดยภาพรวมแล้วจะมีลักษณะอย่างไรบ้าง แต่ด้วยเหตุผลที่ว่าเสียงวรรณยุกต์ของโครงสร้างพยางค์หลายรูปแบบในสำเนียงโขนกับสำเนียงจากจินดามณีทั้งสองฉบับค่อนข้างสอดคล้องกัน ผู้เขียนจึงเชื่อว่าเสียงวรรณยุกต์จากสำเนียงโขนและจินดามณีน่าจะสะท้อนให้เห็นสัทลักษณะของเสียงวรรณยุกต์ในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลายตามสำเนียงที่ชาวกรุงศรีอยุธยาเคยพูดจริงในระดับหนึ่ง

ทั้งนี้ผู้เขียนยอมรับว่ามีปัญหาหลายประการในการตีความคำอธิบายในหนังสือจินดามณี พระโหราธิบดีเป็นชาวโอฆบุรี² (จังหวัดพิจิตรปัจจุบัน) ที่เข้ามารับราชการตั้งแต่สมัยของสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง ท่านจึงคงต้องพูดสำเนียงถิ่นโอฆบุรีเป็นสำเนียงภาษาแม่ ในขณะเดียวกันเมื่ออยู่ในราชสำนักก็อาจจะใช้สำเนียง “หลวง” เมื่อต้องพูดกับพระมหากษัตริย์ คือสมเด็จพระนารายณ์ และเหล่าขุนนาง ในยามติดต่อพบปะกับคนอีกระดับหนึ่ง เช่น ไพร่หรือทาสภายในกรุงศรีอยุธยา ก็อาจใช้อีกสำเนียงหนึ่งก็เป็นได้ เป็นไปได้หรือไม่ที่คำอธิบายเรื่องการผันเสียงวรรณยุกต์ที่ปรากฏในจินดามณีเป็นสำเนียงพื้นเพเดิมของท่าน คือสำเนียงโอฆบุรี?

ในข้อนี้ผู้เขียนคิดว่าคงจะไม่เป็นเช่นนั้น เพราะจินดามณีเป็นแบบเรียนที่สมเด็จพระนารายณ์มหาราชดำรัสสั่งให้ท่านแต่งขึ้นเพื่อสอนอ่านเขียนแก่บุตรหลาน การหัดอ่านออกเสียงวรรณยุกต์จึงน่าจะอิงตามสำเนียงซึ่งเป็นที่ “ยอมรับ” ในสมัยนั้น ฉะนั้นแม้พระโหราธิบดีจะมิใช่ชาวกรุงศรีอยุธยาโดยกำเนิด แต่ผู้เขียนเชื่อว่าท่านคงยึดสำเนียง “หลวง” ในการแต่งวิธีการผันเสียงวรรณยุกต์ที่ปรากฏอยู่ในจินดามณี ปัญหาสำคัญอีกประการหนึ่งในการตีความของผู้เขียน คือโลกทัศน์ของพระโหราธิบดีซึ่งเป็นพราหมณ์ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช อีกทั้งผู้แต่งจินดามณีฉบับสมเด็จพระเจ้าบรมโกศเมื่อ 300 กว่าปีล่วงมาแล้ว ย่อมต่างออกไปจากโลกทัศน์ของผู้เขียนซึ่งเกิดมาในศตวรรษที่ 20 ยกตัวอย่างเช่น พระโหราธิบดีอธิบายไว้ว่า คำว่า “คา” ให้อ่านออกเป็นเสียงกลาง “ค่า” ให้อ่านทุ้มลงไป คำว่า “ค้า” ให้อ่านสูงขึ้นไป ดังนี้

อักษรเสียงกลางก้องต่ำ 24 ตัวนั้น คำต้นให้อ่านเป็นกลาง แล้วอ่านทุ้มลงแล้วอ่านสูงขึ้น ไปตามไม้เอกไม้โท³

ค้า   ง้า   ซ้า   ท้า   น้า

คา   งา   ซา   ทา   นา

ค่า   ง่า   ซ่า   ท่า   น่า

จินดามณี พระโหราธิบดีแต่ง ครั้งแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช, กรมศิลปากร 2543 : 24

หากคำอธิบายข้างต้นเป็นคำกล่าวของนักภาษาศาสตร์ชาวไทยในปัจจุบัน เราก็สามารถตีความได้ว่าเสียง “สูง กลาง ต่ำ” หมายถึงเสียงคงระดับ (static tone) ในระดับสูง กลาง และต่ำ เสียง “ทุ้มลง” และเสียง “สูงขึ้น” ก็คือเสียงเปลี่ยนระดับ (contour tone) ที่มีลักษณะตกและขึ้นตามลำดับ แต่เราไม่มีทางทราบว่าคำว่า “ทุ้มลง” และ “สูงขึ้น” ของพระโหราธิบดีผู้แต่งจินดามณีจะตรงกับความเข้าใจของนักภาษาศาสตร์ในปัจจุบันมากน้อยเพียงใด

จึงได้แต่หวังว่าจะมีผู้รู้มาช่วยกันตีความ ถอดรหัสคำอธิบายของพระโหราธิบดี เพื่อสนับสนุนหรือคัดค้านข้อเสนอจากการ “เดา” ของผู้เขียนต่อไป

 

---

เชิงอรรถ

1. ดูวิธีการวิเคราะห์และผลการศึกษาอย่างละเอียดได้ในวริษา กมลนาวิน (2546)

2. ขอขอบคุณจดหมายถึงบรรณาธิการศิลปวัฒนธรรม ในหัวข้อ “พระโหราธิบดี ปราชญ์เมืองเหนือผู้แต่งจินดามณี” ของคุณเคียง ชำนิ ในศิลปวัฒนธรรม ปีที่ 24 ฉบับที่ 10 สิงหาคม 2546 น.20-21 ที่ได้กล่าวถึงภูมิลำเนาเดิมของพระโหราธิบดี ซึ่งทำให้ผู้เขียนตระหนักว่าจำเป็นต้องนำประเด็นนี้มาพิจารณาประกอบด้วย

3. ในหนังสือจินดามณีมีการผัน “อักษรเสียงกลางก้องต่ำ” ในชุดนี้อีกหลายคำด้วยกัน แต่ผู้เขียนยกมาเพียงเท่านี้เพื่อเป็นตัวอย่าง

เอกสารอ้างอิง

1. กรมศิลปากร. “จินดามณี เล่ม 1-2 และบันทึกเรื่องหนังสือจินดามณี”. พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพนางพวงเพ็ชร เอี่ยมสกุล, 2502.

2. กัลยา ติงศภัทิย์, ม.ร.ว. “วรรณยุกต์ในภาษาไทยถิ่นสุพรรณบุรี”. วารสารอักษรศาสตร์. ปีที่ 15 มกราคม 2526, 29-44.

3. จรรยา นวลจันทร์แสง. “วรรณยุกต์ภาษาไทยถิ่นอำเภอเมืองนครปฐม”. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาภาษาศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2535.

4. ธนิต อยู่โพธิ์. “ตำนานโขนหลวง และนามบรรดาศักดิ์โขนหลวงในรัชกาลที่ 6”. ที่ระลึกในงานพระราชทานเพลิงศพนายพากย์ พากย์ฉันทวัจน์ (หมื่นพากย์ฉันทวัจน์). กรมศิลปากร, 2495.

5. ผณินทรา ธีรานนท์. “เสียงวรรณยุกต์ในภาษาไทยสมัยรัชกาลที่ 6 และรัชกาลที่ 9”. วารสารภาษาและภาษาศาสตร์ ภาควิชาภาษาศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. ปีที่ 21 มกราคม-มิถุนายน 2545, 32-46.

6. ยาใจ มาลัยเจริญ. “วรรณยุกต์ในภาษาไทยถิ่นอ่างทองและอยุธยา”. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาภาษาศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2530.

7. เรณู โกศินานนท์. การดูโขน. กรุงเทพฯ : ไทยวัฒนาพานิช, 2528.

8. ลอรัตน์ รัตนดิลก ณ ภูเก็ต. “วรรณยุกต์ภาษาไทยถิ่นราชบุรี”. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาภาษาศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2525.

9. วรรณา เทียนมี. “ลักษณะเสียงวรรณยุกต์ของภาษาไทยในสมัย ร.5-ร.6”. ภาษาและวัฒนธรรม สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเพื่อพัฒนาชนบท มหาวิทยาลัยมหิดล. ปีที่ 2 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม-ธันวาคม 2525.

10. วริษา กมลนาวิน. “การวิเคราะห์ระบบเสียงวรรณยุกต์ของชาวกรุงศรีอยุธยาจากเสียงเจรจาโขนและจินดามณี”. วารสารศิลปศาสตร์ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ฉบับเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ในวโรกาสพระชมมายุ 80 พรรษา. ปีที่ 3 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม-ธันวาคม 2546.

11. สุจิตต์ วงษ์เทศ. “อยุธยายศยิ่งฟ้า”. ศิลปวัฒนธรรมฉบับพิเศษ. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์มติชน, 2544.

12. สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ, สำนักเลขาธิการนายกรัฐมนตรี. จินดามณี. กรมศิลปากร, 2543.

13. อภิญญา พรสิบ. “วรรณยุกต์ภาษาไทยถิ่นเพชรบุรี”. วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต, สาขาวิชาภาษาศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2537.

14. Brown, Marvin. From Ancient Thai to Modern Dialects, and Other Writings on Historical Thai Linguistics. Bangkok : White Lotus, 1985.

15. Gedney, W.J. “A checklist for Determining tones in Tai dialects.” In Studies in Linguistics, in Honor of George L. Trager, (Smith M. Estellie, ed.). The Hague : Mouton, 1972. 423-427.

16. Li, Fang Kuei. A Handbook of Comparative Tai. Honolulu : University of Hawaii Press, 1977.

17. Tingsabadh, Kalaya M.R. “A Phonological Study of the Thai Language of Suphanburi Province”. PhD dissertation, University of London, 1980.

18. ________. “Thai Tone Geography”. Essays in Tai Linguistics. Chulalongkorn University, 2001. 205-228.

---

เผยแพร่เนื้อหาในระบบออนไลน์ครั้งแรกเมื่อ 31 มีนาคม 2560