ฤๅ “หงส์ทองคำ” จากกรุปรางค์ประธานวัดราชบูรณะ จะใช้บรรจุกำยาน?

หงส์ทองคำจากกรุปรางค์ประธานวัดราชบูรณะ เป็นงานประณีตศิลป์ชั้นเยี่ยมขนาดกะทัดรัดที่ผสานทั้งการออกแบบและรูปทรงอันดูงดงาม แปลกตา เข้ากับคติสัญลักษณ์ในฐานะที่หงส์เป็นสัตว์ชั้นสูงพาหนะของพระพรหมได้อย่างกลมกลืน ลำคอของหงส์ตลอดจนถึงปากกลวง สามารถถอดออกได้แยกจากลำตัวซึ่งเป็นรูปรีงอนช้อยขึ้นภายในท้องหงส์ก็กลวงเช่นกัน น่าเสียดายที่ปีกซึ่งเป็นฝาปิดด้วยในตัวสูญหายไปแล้ว ขาหงส์พับแนบกับท้องรองรับด้วยแท่นสี่เหลี่ยมแบนเหมือนเคยตั้งประกอบอยู่กับฐานอีกชั้นหนึ่งที่สูญหายไปแล้วเช่นกัน

ไม่ต้องสงสัยเลยว่าหงส์ทองคำคงสร้างขึ้นสำหรับบรรจุอะไรบางอย่าง ซึ่งสามารถถ่ายเทให้ไหลจากลำตัวออกมาทางปากได้

โดยทั่วไปเราจะนึกถึง “ของเหลว” ก่อนเป็นอันดับแรก ไม่ว่าจะเป็นจัณฑ์ น้ำเสวย น้ำหอม น้ำสำหรับทรงหลั่งทักษิโณทก น้ำสุหร่ายสำหรับประพรม น้ำมนต์ หรือไม่ก็คล้อยตามจินตภาพจากภาพยนตร์สุริโยไทว่าเคยบรรจุปรอทถวายสุกำพระบรมศพกษัตริย์อยุธยา บางท่านก็เสนอว่าบรรจุ “ของแข็ง” อย่างหมาก มีอยู่ท่านหนึ่งให้ความเห็นที่น่าสนใจว่าตัวของหงส์ตื้นเกินไปที่จะบรรจุของเหลว
ไม่ให้กระฉอกได้

ในที่นี้คล้อยตามความเห็นดังกล่าวว่าหงส์ทองคำจากกรุวัดราชบูรณะไม่น่าจะสร้างขึ้นเพื่อบรรจุ “ของเหลว” เนื่องลำคอของหงส์สามารถถอดออกได้ หากบรรจุของเหลวเช่นน้ำก็จะรั่วซึมออกที่คอเสียก่อน หรือถ้าสร้างไว้สำหรับบรรจุของเหลวจริงช่างคงต้องเชื่อมต่อระหว่างคอกับลำตัวให้เป็นหนึ่งเดียว ไม่ให้เกิดการรั่วซึมอย่างแน่นอน

จะเป็นไปได้หรือไม่ว่าหงส์ตัวนี้อาจสร้างขึ้นเพื่อให้เป็น “หงส์กำยาน” บรรจุกำยานที่จุดไว้ในลำตัวเพื่อให้ควันพวยพุ่งออกมาจากปากหงส์ สอดคล้องกับคอหงส์ที่สามารถหมุนได้เพื่อให้ควันกำยานพุ่งไปในทิศทางที่ต้องการ ถึงแม้จะมีรอยต่อแต่ควันของกำยานก็จะน่าจะเร่งระบายออกทางปากหงส์มากกว่าจะรั่วซึมออกที่รอยต่อเช่นในกรณีที่เป็นของเหลว ประกอบกับฐานที่รองหงส์ซึ่งอาจเคยประกบกับฐานอีกชั้นหนึ่งมาก่อน จึงดูเหมาะสมที่จะเป็นภาชนะสำหรับ “ตั้ง” มากกว่าภาชนะสำหรับ “เท”

มีความเป็นไปได้ว่าหงส์กำยานดังกล่าวอาจได้รับแรงบันดาลใจด้านการออกแบบจาก “เป็ดกำยาน” แสนน่ารักของจีนที่นิยมกันมานานนับพันปีดังมีหลักฐานมาตั้งแต่สมัยราชวงศ์ฮั่น กระทั่งนิยมแพร่หลายกันในสมัยราชวงศ์ซ่งจนถึงราชวงศ์ชิง ดังตัวอย่างจากเป็ดกำยานสมัยราชวงศ์หมิงตอนปลาย มีขนาดใหญ่กว่าเพราะสูงถึง 24 เซนติเมตร* ไล่เลี่ยกับอายุหงส์กำยานจากกรุวัดราชบูรณะที่สูงราว 8 เซนติเมตร และเป็ดกำยานลงยาตัวน้อยสูงเพียง 11.4 เซนติเมตรจากสมัยพระจักรพรรดิเฉียนหลงแห่งราชวงศ์ชิง** ใกล้เคียงกับขนาดของหงส์กำยานทองคำวัดราชบูรณะ ซึ่งอาจทำขึ้นสำหรับจุดกำยานถวายเป็นพุทธบูชาแด่พระบรมสารีริกธาตุที่บรรจุในกรุปรางค์ประธานของวัดราชบูรณะก็เป็นได้

สำหรับผู้ชื่นชอบประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม แง่มุมต่าง ๆ ทั้งอดีตและร่วมสมัย พลาดไม่ได้กับสิทธิพิเศษ เมื่อสมัครสมาชิกนิตยสารศิลปวัฒนธรรม 12 ฉบับ (1 ปี) ส่งความรู้ถึงบ้านแล้ววันนี้!! สมัครสมาชิกคลิกที่นี่


ที่มา: * http://www.chiswickauctions.co.uk/cloisonne-enamel-and-gilt…

** https://www.christies.com/lot/lot-5750356

(ขอบพระคุณแอดมินเพจ https://www.facebook.com/ArtHistoryClassroom/ ที่อนุญาตให้นำบทความดังกล่าวเผยแพร่ในเว็บไซต์ของนิตยสารศิลปวัฒนธรรม เผยแพร่ครั้งแรกในระบบออนไลน์ เมื่อ 3 ตุลาคม 2559)